نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

• راحله گندمکار ¹
• امید پهلوان نشان ²

¹ دانشیار گروه زبان‌شناسی، دانشکدۀ ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

² دانشجو

چکیده

استعاره در چارچوب نظریۀ استعارۀ مفهومی، سازوکاری بنیادین در تفکر و ادراک انسان تلقی می‌شود که از طریق آن مفاهیم انتزاعی، ازجمله بیماری، به‌واسطۀ مفاهیم ملموس‌تر فهم‌پذیر می‌گردند. اچ‌آی‌وی/ایدز نیز به‌عنوان پدیده‌ای پیچیده با ابعاد زیستی و اجتماعی-فرهنگی، پدیده‌ای انتزاعی است که درک عمومی آن به‌طور معناداری از زبان استعاری تأثیر می‌پذیرد. این پژوهش با رویکرد معناشناسی شناختی و در چارچوب زبان‌شناسی شناختی، به تحلیل استعاره‌های مفهومی مرتبط با اچ‌آی‌وی/ایدز در گفتمان رسانه‌ای فارسی‌زبان پرداخته است. داده‌ها شامل ۲۷۰۰ عبارت استعاری برگرفته از روزنامه‌های جام‌جم و همشهری (۱۳۸۵-۱۴۰۲) است. تحلیل کیفی داده‌ها با بهره‌گیری از نظریۀ «استعارۀ مفهومی» لیکاف و جانسون (1980)، دیدگاه کووچش (2005) و رویکرد انتقادی سانتاگ نسبت به استعاره‌های بیماری (1989) انجام شد. یافته‌ها نشان می‌دهد این بیماری عمدتاً از رهگذر استعاره‌های هستی‌شناختی مفهوم‌سازی شده و این دسته با فراوانی ۷۴٪ (۱۹۸۷ مورد)، بیشترین بسامد را در میان انواع سه‌گانه استعاره‌های مفهومی داشته‌اند. همچنین، شش کلان‌استعاره با حوزه‌های مبدأ «انسان»، «شیء»، «ویژگی»، «نیرو»، «پدیده» و «موجود افسانه‌ای» شناسایی شدند که کلان‌استعارۀ «پدیده» با فراوانی ۴۵.۹۳٪ (۱۲۴۰ مورد) در صدر قرار دارد. رسانه‌های فارسی‌زبان در بسیاری از موارد، تصاویری تهدیدآمیز از اچ‌آی‌وی ارائه داده و در بازتولید کلیشه‌های منفی نقش پررنگی داشته‌اند. بازنگری در زبان استعاری رسانه‌ها می‌تواند در کاهش انگ اجتماعی، تقویت آگاهی عمومی و ارائه تصویری واقع‌بینانه‌تر مؤثر باشد.

کلیدواژه‌ها

• استعارۀ مفهومی
• اچ‌آی‌وی/ایدز
• استعاره هستی‌شناختی
• معنی‌شناسی شناختی

موضوعات

• معناشناسی و زبان‌شناسی شناختی

عنوان مقاله [English]

Metaphorical conceptualization of HIV/AIDS: a cognitive approach

نویسندگان [English]

• raheleh gandomkar ¹
• omid pahlevanneshan ²

¹ Associate professor, Linguistics Department, Faculty of Persian literature & Foreign Languages, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran

² student

چکیده [English]

Within the framework of Conceptual Metaphor Theory, metaphor is considered not merely a rhetorical device but a fundamental mechanism in human thought and perception, through which abstract concepts, including illness, become comprehensible via more concrete domains. HIV/AIDS, as a complex and multilayered phenomenon with biological and socio-cultural dimensions, is an abstract concept whose public understanding is significantly influenced by metaphorical language. This study, employing a cognitive semantics approach within cognitive linguistics, analyzes conceptual metaphors related to HIV/AIDS in Persian-language media discourse. The data comprise 2700 metaphorical expressions extracted from Jame Jam and Hamshahri newspapers (2006-2023). Qualitative data analysis was conducted using Lakoff and Johnson's (1980) Conceptual Metaphor Theory, Kövecses's (2005) views on metaphor in culture, universals, and variations, and Sontag's (1989) critical approach to illness-related metaphors like those for cancer and AIDS. Findings indicate that this illness is primarily conceptualized through ontological metaphors, which constitute the highest frequency (74%, 1987 instances) among the three types of conceptual metaphors based on their cognitive function: ontological, structural, and orientational. Additionally, six macro-metaphors with source domains "Human," "Object," "Property," "Force," "Phenomenon," and "Mythical Creature" were identified, among which the macro-metaphor "Phenomenon" holds the highest frequency (45.93%, 1240 instances). Persian-language media have often presented threatening images of HIV/AIDS, playing a significant role in reproducing negative stereotypes and contributing to stigma and discrimination. Reviewing the metaphorical language used in the media can be effective in reducing social stigma, enhancing public awareness, and providing a more realistic portrayal.

کلیدواژه‌ها [English]

• Conceptual Metaphor، Theory
• ، HIV/AIDS،
• Ontological Metaphor،
• Cognitive semantics