نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
گروه زبان و ادبیات انگلیسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی، ایلام، ایران
چکیده
در اغلب زبانهای دنیا پدیدۀ عدم تقارن بین مبدأ و هدف حرکت در سطوح مختلف زبانی اعم از ساختواژی، نحوی، واژگانی و غیره به چشم میخورد. در این پژوهش، فرضیۀ عدم تقارن بین مبدأ و هدف حرکت در زبان فارسی، آلمانی و لهستانی بهصورت تطبیقی مورد سنجش قرار گرفته و بدین منظور، از
مجموعهای ویدئوکلیپ استفاده شده است. لازم به توضیح است که زبان فارسی عمدتاً مسیر حرکت را بیرون از ستاک فعل توسط قمرها بیان میکند که این موضوع درخصوصِ مبدأ و هدف حرکت صدق میکند. بنابراین، زبان فارسی از این حیث جزء زبانهای قمرقالب ردهبندی میشود. در این تحقیق، زبان فارسی را با دو زبان دیگر یعنی آلمانی و لهستانی که آنها نیز این مقولهها را بیرون از ستاک فعلی رمزگذاری میکنند، از حیث نحوۀ رمزگذاری مبدأ و هدف حرکت در مواردی متعدد مقایسه کردهایم. نتایج این تحقیق نشان میدهد که در زبان فارسی فرضیۀ عدم تقارن بین مبدأ و هدف حرکت در سطوح واژگانی و تمایزات معنایی به اشکال مختلف مشاهده میشود. بنابراین، اگرچه هر سه زبان مورد بحث دارای الگوی واژگانی قمرقالب درخصوصِ رمزگذاری مسیر هستند، اما در مورد تقارن بین مبدأ و هدف حرکت، الزاماً به یک شیوه عمل نمیکنند و این موضوع بیانگر تفاوتهای درونزبانی زبانهای دنیا صرفنظر از گرایش ردهشناختی کلی آنها (قمرقالب، فعل قالب و غیره) است.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
A Comparative Study of Source-Goal Asymmetry in Motion Events in Persian, German, and Polish
نویسندگان [English]
- Ali Jamali
- Fatemeh Bashiri
Department of English Language and Literature, II.C., Islamic Azad University, Iran
چکیده [English]
Abstract
As mentioned in previous studies, in most languages of the world, the Source-Goal asymmetry can be observed at different linguistic levels, such as morphosyntactic, syntactic, and lexical. In this research, the Goal-over-Source Predominance Hypothesis was comparatively investigated in Persian, German, and Polish. To this end, we used a series of video clips. It is worth mentioning that the Persian language mainly encodes the path of motion outside the verb root using satellites, which applies to both the source and goal of motion. Therefore, as far as the path is taken into account, the Persian language is typologically classified as a satellite-framed language. In this research, Persian was purposefully compared with two other languages, i.e., German and Polish, which similarly encode the path component outside the verb root. The results of this research showed that in the Persian language, the Goal-over-Source Predominance Hypothesis can be observed in lexical levels as well as semantic distinctions in divergent forms. Therefore, although all three discussed languages show a satellite-framed lexicalization pattern regarding path encoding, they do not necessarily show the same patterns regarding the asymmetry between the source and the goal components. This confirms the intra-linguistic differences of the languages of the world regardless of their lexicalization patterns (i.e., satellite-framed, verb-framed, etc.).
Introduction
A motion event typically comprises four conceptual components: the figure (object), the object’s motion, the path along which the figure moves, and the ground (reference frame), relative to which the motion occurs (Talmy, 2000: p. 25). The path component can be schematized into three phases: the initial phase (or source), the medial phase, and the final phase (or goal). These phases may be inherently expressed through verb semantics or explicitly via verb satellites or prepositional phrases.
This study adopts the framework of Fagard & Kupka (2021), which examines motion events in German and Polish, to analyze Persian data and address the following questions:
How are simple paths (with one Ground) and complex paths (with two or more Grounds) encoded in Persian compared to German and Polish?
Does Persian—a satellite-framed language in terms of path encoding—behave similarly to German and Polish (also satellite-framed) in the semantic encoding of goal and source components?
Which phase of a motion event (initial or final) do Persian speakers prioritize in their descriptions?
Literature Review
As Sarda & Fagard (2022) note, the asymmetry in motion events often reflects the tendency for goal prepositional phrases to be expressed more frequently than source phrases. Prior studies have tested this hypothesis using scenarios depicted by medial verbs.
Syntactically, Nam (2004) claims that in English, goals are typically mapped onto subjects, while sources prefer adjunct positions, each exhibiting distinct properties in locative alternation. However, other studies on syntax-semantics interactions reveal that this asymmetry is not uniform across all motion verbs but is instead verb-specific.
At the pragmatic level, parts of the path may remain unexpressed due to additional cognitive and communicative costs, contradicting Gricean maxims (Grice, 1989). Talmy’s window of attention concept highlights that certain components may be foregrounded (explicitly mentioned), while others remain backgrounded (implicit).
Methodology
Following Kupka & Willemet (2021), we employed the standardized Path project video clips (Ishibashi et al., 2006) to examine self-agentive motion events and the goal-source asymmetry. These clips depict motion events (e.g., walking into a forest, exiting a cave, or crossing a bridge) and include: (a) 2 training clips, (b) 55 motion-event clips, and (c) 19 filler clips showing other activities. We selected specific clips for Persian analysis to ensure comparability with German and Polish data (Fagard & Kupka, 2021).
Conclusion
This study investigated the encoding of source, goal, and medial path in Persian compared to German and Polish. Key findings include: Persian employs various strategies (satellites, adverbs, prepositions) for path encoding. Like German, Persian uses verbs of motion such as ‘come’ and ‘go’ for path but resembles Polish in its limited use of path verbs for source/goal encoding. For complex paths, Persian speakers typically encode source and goal in separate clauses, adhering to temporal order (source-before-goal order), aligning with German and Polish. Persian speakers, like German and Polish speakers, show a strong preference for explicit Ground encoding, particularly for goal-oriented events. In complex paths, Persian tends to encode two Grounds in source-goal sequences, suggesting a typological commonality among the three languages.
کلیدواژهها [English]
- Persian language
- lexicalization patterns
- motion
- source of motion
- goal of motion
- 1. مقدمه
یک رویداد حرکتی[1] بهطور کلی دارای چهار مؤلفۀ مفهومی است: نما[2] (شیء)، حرکت[3] شیء مذکور، مسیری[4] که نما در امتداد آن حرکت میکند و زمینهای[5] که نما با توجه به آن حرکت میکند (Talmy, 2000). مؤلفۀ مسیر را میتوان بهصورتی طرحوارهبندی کرد که دارای سه فاز یا بخش باشد: فاز اولیه (یا مبدأ)، فاز میانی، و فاز نهایی (یا هدف). ارجاع به این مراحل میتواند ذاتاً ازطریقِ معنای فعلی بیان شود، یا صریحاً توسط قمر یا مکمل فعل، بهعنوان عبارت اضافه بیان شود[6]. برای مثال، ما میتوانیم افعال مبدأ (leave)، افعال میانی (walk) و افعال هدف (arrive) را در زبان شناسایی کنیم، و این افعال میتوانند با
حرفاضافۀ مبدأ (from the river)، حرفاضافۀ میانه (through the park)، و/یا یک حرفاضافۀ هدف (to the University) ترکیب شوند.
(1) a. John walked from the river
- John walked to the university
- John walked from the river to the university.
آنگونه که استفانوویچ[7] (2018) ذکر میکند در مطالعات پیشین فرضیۀ دیرینهای درخصوصِ عدم تقارن بین قیدهایی که هدف حرکت را بیان میکنند، نسبت به قیدهایی که مبدأ حرکت را رمزگذاری میکنند، وجود دارد. براساسِ آن فرضیه که «ارجحیت هدف بر مبدأ»[8] (Ikegami, 1979) یا «سوگیری به هدف»[9] (Bourdin, 1997) خوانده میشود، سخنوران زبانها در گفتار خود به مؤلفۀ هدف حرکت سوگیری نشان میدهند. برای مثال، قیدهای مبدأ حرکت ممکن است به شکلی انعطافپذیر از توصیف رویدادهای حرکتی حذف شوند، اما حذف قید هدف ممکن است به ناهنجاری معنایی[10] منجر شود، که در این خصوص مثالهای زیر از ورسپور[11] و همکاران (1997) روشنکننده هستند. در مثال (2b) تصریحِ هدفِ حرکت موجب تولید جملهای معنادار در زبان انگلیسی شده است، حالآنکه مثال (2c) به دلیل حذف مؤلفۀ هدف حرکت و صرفاً وجود مؤلفۀ مبدأ، بهلحاظِ معنایی یک جملۀ ناهنجار تلقی میشود.
(2) a. I climbed from my room up the ladder onto the roof.
- I climbed onto the roof.
- c. I climbed from my room.
در پژوهش حاضر، چارچوبِ پژوهش فگرد و کوپکا[12] (2021) را که به بررسی رویدادهای حرکتی در زبان آلمانی و لهستانی میپردازد، بهعنوان انگارهای در تحلیل دادههای فارسی به کار میگیریم تا به سؤالات زیر پاسخ دهیم:
- چگونه مسیر ساده[13] (دارای یک زمینه[14]) و مسیر پیچیده[15] (دارای دو زمینه و یا بیشتر) در زبان فارسی در قیاس با آلمانی و لهستانی رمزگذاری میشود؟
- آیا زبان فارسی که از منظر رمزگذاری مسیر به زبانهای قمرقالب شباهت دارد، در رمزگذاری مؤلفههای هدف و مبدأ ازنظرِ معنایی همانند دو زبان قمرقالب دیگر یعنی آلمانی و لهستانی رفتار میکند یا خیر؟
- سخنوران زبان فارسی به کدام یک از توالی رخداد حرکتی، آغازین و/یا پایانی، در توصیف رخدادهای مذکور توجه بیشتری معطوف میکنند؟
- پیشینۀ پژوهش
آنگونه که سردا و فگرد[16] (2022) توضیح میدهند مفهوم عدم تقارن در رویدادهای حرکتی اغلب به این واقعیت اشاره دارد که گروههای حرفاضافهای هدف معمولاً بیشتر از
گروههای حرفاضافهای مبدأ بیان میشوند. در اکثر مطالعات پیشین، برای سنجش فرضیۀ مذکور از موقعیتهایی استفاده شده که توسط یک فعل میانی[17] به تصویر کشیده میشوند. برای مثال، نشان داده شده است که با این افعال میانی، بیان مبدأ به تنهایی (3a) از بیان هدف به تنهایی (3b) و یا از بیان همزمان مبدأ و هدف (3c) اغلب کمتر قابلقبول است.
(3) a. John walked from the river
- John walked to the university
- John walked from the river to the university.
بااینحال، این محدودیت زمانیکه حرفاضافۀ مبدأ با فعل مبدأ ترکیب میشود، مانندhe escaped [Source V] from prison [Source PP] دیگر وجود ندارد. بهعلاوه، در این مورد نیز میتوان مؤلفۀ هدف را با مؤلفۀ مبدأ ترکیب نمود؛ مانند he escaped [Source V] to a foreign country [Goal PP]. این مورد را میتوان بهعنوان یکی دیگر از جلوههای سوگیری هدف در نظر گرفت، به این معنا که حتی افعال مبدأ نیز اغلب با حرفاضافۀ هدف ظاهر میشوند. از منظر زبانی، عدم تقارن بین هدف و مبدأ به اشکال مختلفی صورت میگیرد: ساختواژی، معنایی، نحوی و کاربردشناختی (Ungerer & Schmidt, 1996; Lakusta & Landau, 2005; Kopecka & Ishibashi, 2011 و کریمیپور، 1398). بنابراین، مانند مثال (4) پیچیدگی ساختواژی هدف و مبدأ معمولاً نامتقارن است:
(4) پنگو[18] (دراویدی[19]،Bourdin, 1997: 196-197)
- il bitre hōt-at
house inside go.in:past-3fem.sg
او داخل خانه رفت.
- il bitre-taŋ hō-tt-at
house inside-abl come.out-past-3fem.sg
او از خانه بیرون آمد.
در مطالعات پیشین بهطورِ گسترده تأیید شده است که بیان هدف ازنظر ساختواژی کمتر از بیان مبدأ نشاندار میشود (Jackendoff, 1983; Ikegami, 1984; Fillmore, 1997; Bourdin, 1997; Ihara & Fujita, 2000).
از سوی دیگر، تمایزات معنایی دقیقتری را میتوان هنگام بیان هدف در قیاس با مبدأ رمزگذاری کرد. برای مثال، در زبان گرجی[20]، همانطور که بوردین (1997) اشاره کرده است، یک پارادایم کامل برای بیان مکان و هدف وجود دارد (حداقل شش صورت که ترکیبی از حالات مفعولی یا ملکی + پسوند)، درحالیکه تنها یک شکل خنثی (ابزاری + -dan) برای رمزگذاری مبدأ وجود دارد.
نام[21] (2004) ادعا میکند که در زبان انگلیسی، هدف از منظر نحوی عموماً بر روی موضوع[22] نگاشت میشود، درحالیکه مبدأ ترجیحاً بر روی افزوده[23] نگاشت میشود و همچنین، هرکدام از آنها ویژگیهای متفاوتی را با توجه به تناوب مکانی نشان میدهند. بااینحال، محققان دیگر در حوزۀ تعامل نحو ـ معنا نشان دادهاند که عدم تقارن بهطور یکنواخت بر کل واژگان افعال حرکتی تأثیر نمیگذارد، بلکه در عوض مختص فعل است. برای مثال، استفانوویچ و روهد[24] (2004)، استفانوویچ (2018)، آرناگو[25] (2019) و سردا (2019) نشان دادهاند که برخی از افعال بهطورِ نظاممند توجهی را برانگیخته میکنند که روی هدف متمرکز نیست، همانطور که در مورد stroll (in the woods)، یا escape (from prison) قابلمشاهده است.
در سطح کاربردشناختی، ممکن است بخشی از مسیر بیان نشده باقی بماند، زیرا این امر مستلزم هزینههای شناختی و ارتباطی اضافی است، که این امر در تضاد با اصول گرایس[26] (1989) است. تالمی مفهوم پنجرۀ توجه[27] را معرفی کرد تا به این واقعیت اشاره کند که برخی از مؤلفهها میتوانند برجسته شوند؛ یعنی به صراحت ذکر شوند، درحالیکه برخی دیگر در پسزمینه هستند؛ یعنی بیان نشده باقی بمانند. الگوی اصلی مبدأ پسزمینه و هدف پیشزمینه است. بااینحال، هدف زمانی که قابلبازیابی باشد، خواه از روی زمینه یا بهدلیل دانش جهانی)، یا زمانی که بهوضوح در کانون توجه نیست، بهراحتی پسزمینه میشود، مانند He slipped out as soon as she fell asleep به معنی او را ترک کرد.
- 3. روش پژوهش
کوپکا و ویلرمت[28] (2021) برای بررسی رخدادهای حرکتی خود ـ عامل[29] و مشخصاً بررسی عدم تقارن بین هدف و مبدأ حرکت یک مجموعه ویدئوکلیپ تحت عنوان پروژۀ مسیر[30] (Ishibashi et al. 2006) را مناسب قلمداد کردهاند. بهطورخاص، در پروژۀ مسیر از کلیپهای ویدئویی استاندارد استفاده شده است که رویدادهای حرکتی مانند راه رفتن به داخل جنگل، بیرون رفتن از غار، عبور از پل را به تصویر میکشند (Ishibashi et al. 2006). مجموعۀ مذکور متشکل از 76 فیلمکوتاه (هرکدام در حد 8 تا 14 ثانیه) است که شامل (الف) 2 کلیپ آموزشی، (ب) 55 کلیپ مربوط به رویدادهای حرکتی، و (ج) 19 کلیپ پُرکننده[31] که انواع دیگر فعالیتها را نشان میدهند.
در فیلمهای مربوط به رویدادهای حرکتی یک نمای (انسان) در حال حرکت نسبت به زمینه (مبدأ، هدف یا میانۀ حرکت) در امتداد یک مسیر مشخص (جهت حرکت نما نسبت به زمین) بهشیوهای خاص (حرکت بدن نما) به نمایش گذاشته میشود. علاوهبراین، حرکت نما از یک چشمانداز خاص (خلاف جهت و یا به سمت یک مرکز اشارهای و یا از کنار آن) مشاهده میشود. با توجه به اینکه هدف اصلی پژوهش بررسی مسیر حرکت در رابطه با زمینه است، انواع مختلفی از مسیر در مجموعه مذکور گنجانده شده است: مسیر افقی در مقابل مسیر عمودی، با یا بدون عبور از مرز، ساده (شامل یک زمینه) یا پیچیده (شامل دو یا سه زمینه). لازم به توضیح است با پیروی از فگرد و کوپکا (2021) و بهمنظور مقایسهپذیر نمودن نتایج مربوط به زبان فارسی با زبانهای آلمانی و لهستانی از بین فیلمهای کوتاه اشارهشده، موارد جدول 1 در پژوهش حاضر استفاده شدهاند.
جدول 1. رویدادهای انتخابشده[32] برای مطالعۀ حاضر بر اساس پژوهش فگرد و کوپکا (2021)
GOAL-ORIENTED MOTION |
SOURCE-ORIENTED MOTION |
|
054_Path_F_walk_into_cave_front
|
023_Path_F_walk_outof_cave_front
|
SIMPLE PATH |
053_Path_F_walk_ into _cave_back
|
025_Path_F_walk_outof_cave_back
|
|
057_Path_F_walk_ into _cave_sideRL
|
027_Path_F_walk_outof_cave_sideRL
|
|
059_Path_C_run_ into _cave_sideRL
|
031_Path_M_run_outof_cave_sideRL
|
|
061_Path_F_walk_toward_cave_back
|
032_Path_F_walk_awayfrom_cave_front
|
|
069_Path_F_walk_ into _cave_sideRL
|
038_Path_F_walk_outof_cave_sideRL
|
|
036_Path_M_walk_toward_cave_back
|
035_Path_M_walk_awayfrom_cave_front |
|
026_Path_M_walk_ into _cave_back |
055_Path_M_walk_outof_cave_front |
|
SOURCE-ORIENTED MOTION |
COMPLEX PATH |
|
|
064_Path_C_jump_from_cliff_into_water_sideRL |
|
|
075_Path_C_jump_from_cliff_into_water_sideRL
|
|
|
SOURCE-MEDIAN-GOAL MOTION |
|
|
060_Path_M_walk_out_cave_pass_walk_into_cave_side
|
در رویدادهای فوق هم مسیر ساده و هم پیچیده انتخاب شده است که متشکل از الف) هشت رویداد مبدأ ـ محور که دلالت بر حرکت از مکان اولیه یا دور از آن دارند؛ ب) هشت رویداد هدف ـ محور که حاکی از حرکت به یا به سمت مکان نهایی هستند؛ ج) دو رویداد که هم مبدأ ـ محور و هم هدف ـ محور هستند که حرکت از مکان اولیه به مکان نهایی را به تصویر میکشند و د) رویداد منبع ـ میانه ـ هدف که شامل حرکت از نقطۀ اولیه طی مسیر میانی به مکان نهایی است.آنگونه که فگرد و کوپکا (2021) تبیین کردهاند، این صحنهها بر اساس وجود یک زمینۀ کاملاً قابلدرک، در ابتدا، در پایان یا هم در ابتدا و هم انتهای یک رویداد حرکتی انتخاب شدهاند. علاوهبراین، درخصوصِ رویدادهای مبدأ ـ محور و هدف ـ محور، صرفاً صحنههایی انتخاب شدهاند که تقارن بین زمینه را (که در اولی مبدأ و در دومی هدف محسوب میشود) در هر دو مورد بهخوبی نشان دهند. برای رعایت این مورد جفترویدادهایی که شامل هشت رویداد مبدأـ محور و هشت رویداد هدف ـ محور هستند و در بافت کاملاً مشابهی اتفاق میافتند، انتخاب شدهاند و تنها تفاوت این رویدادها جهت حرکتِ نما است که در اولی از سمت مبدأ و در دومی به سمت هدف است.
دادههای این پژوهش برگرفته از 17 سخنور تکزبانۀ فارسیزبان دارای تحصیلات دانشگاهی که 10 نفر زن و 7 نفر مرد بودند و بین 21 تا 35 سال سن داشتند، گردآوری شده است. از سخنوران خواسته شد که به ویدئوکلیپهای مربوط به رویدادهای حرکتی که روی صفحۀ لپتاپ در حال پخش بود نگاه کرده و سپس، به محقق بگویند که چه چیزی مشاهده
نمودهاند. صدای آنها ضبط و سپس، بر روی کاغذ برای تجزیه وتحلیل بیشتر نوشته شد. در مجموع، تعداد 323 (19 صحنه × 17 سخنور) توصیف رویدادی تجزیه و تحلیل شد.
- تحلیل دادهها
در این بخش، دادههای گردآوریشده از زبان فارسی بررسی میشود و در هر قسمت
یافتههای این زبان با زبانهای آلمانی و لهستانی (Fagard & Kopecka, 2021) مقایسه خواهد شد.
4ـ1. ابزارهای واژۀ نحوی موجود در توصیفات فیلمهای کوتاه برای رمزگذاری مبدأ و هدف در فارسی
در این قسمت به منابع واژی ـ نحوی برای رمزگذاری حرکات مبدأ ـ محور و هدف ـ محور در فارسی بهصورتِ مختصر اشاره میشود. زبان فارسی از حیث رمزگذاری مؤلفۀ مسیر حرکت، عموماً بهعنوان یک ردۀ قمرقالب دستهبندی میشود، زیرا در این زبان برخلاف شیوه و اشاره که هر دو در ستاک فعلی رمزگذاری میشوند، مسیر حرکت بیرون از ستاک فعل ازطریقِ عناصری مانند حروف اضافه، جزء فعلی و قیدها بیان میشود. سپس، یافتههای این پژوهش را با دادههای مشابه از دو زبان همرده یعنی آلمانی و لهستانی مقایسه میکنیم. دلیل انتخاب زبانهای همرده برای مقایسه این است که عناصر مربوط به مؤلفۀ مسیر در هر سه زبان مذکور بیرون از ستاک فعلی رمزگذاری میشوند که این موضوع بهلحاظ نظری نتایج ما را مقایسهپذیرتر میسازد.
2ـ4. رخداد مبدأ ـ هدف محور
(5). مردی با یک سبد از غار بیرون میآید [یا راه میرود] و از آن طرف به (داخل) غار برمیگردد. {traj059_ger19}
در مثال فوق، دو رخداد مبدأ ـ محور و هدف ـ محور در صحنههای فیلمکوتاه قابلاستنباط هستند. در رخداد نخست، نما (مرد) با یک ابزار در دست (سبد) از یک مبدأ (غار) حرکت را آغاز میکند و در رخداد دوم، نما (مرد) به سمت غار که اکنون هدف در نظر گرفته میشود، حرکت مینماید. در مثال فوق، حرفاضافۀ از برای نشان دادن گروه
حرفاضافهای مبدأ بیرون از ستاک فعلی (آمدن) به کار رفته است و پیشفعل بیرون نیز، مسیر حرکت را به همراه فعل اصلی که یک فعل اشارهای است، نشان میدهد. در مورد رخداد دوم نیز، بایستی خاطر نشان کرد که حرفاضافۀ به عنصری است که برای نشاندادن گروه حرفاضافهای هدف حرکت به کار رفته است. قمرِ بر برای رمزگذاری مسیر حرکت بهصورتِ یک وند فعلی به همراه گشتن به کار رفته است و اینگونه معنای حرکتی رخداد مورد وصف تکمیل گشته است. نکتۀ قابلتوجه این است که گروههای حرفاضافهای در هر حالت برای بازنمایی دستوری در زبان فارسی نیازمند زمینۀ حرکت بهعنوان مبدأ یا هدف میباشند. مثالهای زیر در این زمینه گویا هستند:
(6). الف) مردی با یک سبد از غار بیرون میآید.
ب) *[33]مردی با یک سبد از (؟) بیرون میآید.
(7). الف) (مرد) از آن طرف به غار برمیگردد.
ب) * (مرد) از آن طرف به (؟) برمیگردد.
مثالهای (6) و (7) به ترتیب رخدادهای مبدأ ـ محور و هدف ـ محورند. در مثال (6 الف) که مبدأ حرکت یعنی غار تصریح شده است، نهایتاً جملهای دستوری و معنایی تولید شده است، اما (6 ب) بهدلیل نداشتن مؤلفۀ زمینۀ مبدأ موجب شده است که جملهای غیردستوری و بهلحاظ معنایی ناهنجار تولید شود. به همین ترتیب، در مثال (7 الف) بهدلیل وجود زمینۀ هدف یک جملۀ دستوری در زبان فارسی تولید شده است و در (7 ب) بهدلیل نبود مؤلفۀ ضروری هدف با جملهای غیردستوری و غیرمعنایی روبهرو هستیم.
در دو زبان آلمانی و لهستانی نیز، بهدلیل الگوهای واژگانی مشابه، رخدادهای مذکور کمابیش به همین صورت رمزگذاری میشوند و بهعبارتی، مؤلفۀ هدف بهعنوان یک متمم اجباری بیرون از ریشۀ فعل بیان میشود. در زیر تنها به ذکر رخدادهای هدف ـ محور در این دو زبان (Fagard & Kopecka, 2021) بسنده میکنیم.
(8). آلمانی
eine Frau läuft auf einen Baum zu
a.NOM.F.SG woman walk.PRS.3SG to a.ACC.M.SG tree to
‘زنی به سمت درخت میرود.’ {traj061_ger012}
(9). لهستانی
kobieta pode-szła do wysokiego drzewa
woman.NOM.F.SG up.to-walk.PST.F.3SG to high.GEN.M.SG tree.GEN.M.SG
‘زنی به سمت درخت بزرگی رفت.’ {traj061_pol01}
4ـ2. (عدم) تقارن بین مبدأ و هدف حرکت در فارسی و مقایسه با آلمانی و لهستانی براساس مطالعۀ فگرد و کوپکا (2021)
حال میخواهیم بررسی کنیم که سخنوران زبان فارسی بهصورتِ کلی به چه میزان مسیر را در توصیفات مبدأ ـ محور و هدف ـ محور رمزگذاری میکنند. این موضوع نخست درخصوصِ مسیر ساده بررسی میشود. آنچنان که بررسی دادههای این پژوهش نشان میدهد، زبان فارسی به رمزگذاری مسیر حرکت در رخدادهای مبدأ ـ محور و هدف ـ محور تمایل نشان میدهد. مجموع رمزگذاری این مؤلفه ازطریقِ قمرهای مختلف در زبان فارسی 86 درصد است که از این لحاظ زبان فارسی به زبان لهستانی (4/84 درصد) شباهت زیادی دارد. میزان رمزگذاری مسیر حرکت ازطریقِ فعل در این زبان اندک است و تنها در 5 درصد موارد این موضوع قابلمشاهده است. این یافته تفاوت زبان فارسی را با آلمانی که اغلب برای رمزگذاری مسیر بر روی فعل مسیر و فعل مسیر ترکیبشده با قمر تکیه دارد، بهخوبی نشان میدهد. همچنین، موردی از رمزگذاری مسیر در فعل مسیر بهعلاوۀ قمر بهصورتِ همزمان دیده نشد و از این حیث زبان فارسی به زبان لهستانی شباهت دارد و به شکلی متفاوت از زبان آلمانی رفتار میکند. همچنین، استفاده از قیدها یکی دیگر از راههای بازنمایی مسیر حرکت است که میزان استفاده از این راهکار برابر با 9 درصد محاسبه گردید. جدول 2 نتایج مربوط به زبان فارسی و همچنین، آلمانی و لهستانی (Fagard & Kopecka, 2021) را نشان میدهد.
جدول 2. رمزگذاری مسیر در زبان فارسی، آلمانی و لهستانی
زبان |
مسیر در قمر |
مسیر در فعل |
مسیر در قمر و فعل |
سایر |
مجموع |
فارسی |
86% (252) |
5% (15) |
- |
9% (27) |
100% (294) |
آلمانی |
27% (82) |
5%/13 (41) |
8%/42 (130) |
8%/16 (51) |
100% (304) |
لهستانی |
4%/84 (189) |
8%/9 (22) |
- |
8%/5 (13) |
100% (224) |
لازم به ذکر است که در زبان فارسی استفاده از قیدهای مکان برای رمزگذاری مسیر حرکت رواج دارد که در اغلب موارد این مؤلفهها به همراه افعال اشارهای آمدن و رفتن (مانند بالاآمدن و پایینرفتن) بهکار رفتهاند. بررسی دادههای این تحقیق بیانگر عدم تقارن در میزان رمزگذاری مؤلفۀ مسیر در رخدادهای مبدأ ـ محور و هدف ـ محور است. به عبارت دیگر، سخنوران زبان فارسی درخصوصِ رخدادهای هدف ـ محور تمایل بیشتری به تصریح مؤلفۀ هدف دارند و درخصوصِ رخدادهای مبدأ ـ محور این تمایل به میزان چشمگیری کمتر است. جدول 3 میزان رمزگذاری هدف در رخدادهای هدف ـ محور و مبدأ در رخدادهای مبدأ ـ محور را در قمر، فعل، فعل و قمر و سایر مؤلفههای زبانی در زبان فارسی نشان میدهد. همچنین، نتایج مربوط به زبان آلمانی و لهستانی (Fagard & Kopecka, 2021) برای مقایسۀ بهتر آورده شده است.
جدول 3. رمزگذاری مسیر در رویدادهای مبدأ ـ محور و هدف ـ محور در فارسی، آلمانی و لهستانی
زبان
|
نوع رویداد |
مسیر در قمر |
مسیر در فعل |
مسیر در قمر و فعل |
سایر |
مجموع |
فارسی |
مبدأ-محور |
82.4% (121) |
8.8% (13) |
- |
8.8% (13) |
100% (147) |
هدف-محور |
85.7% (126) |
9.5% (14) |
- |
4.8% (7) |
100% (147) |
|
آلمانی |
مبدأ-محور |
19.1% (29) |
14.5% (22) |
56.6% (86) |
9.9% (15) |
100% (152) |
هدف-محور |
34.9% (53) |
12.5% (19) |
28.9% (44) |
23.7% (36) |
100% (152) |
|
لهستانی
|
مبدأ-محور |
84.8% (95) |
7.1% (8) |
- |
8% (9) |
100% (112) |
هدف-محور |
83.9% (94) |
12.5% (14) |
- |
3.6% (4) |
100% (112) |
همانطور که میتوان دید، در زبان فارسی راهکار اصلی رمزگذاری مسیر چه درخصوصِ رویدادهای مبدأـ محور و چه رویدادهای هدف ـ محور، استفاده از قمر است. درخصوصِ رویدادهای مبدأ ـ محور مشارکتکنندگان در 4/82 درصد از صحنههای مشاهدهشده مسیر حرکت (مبدأ) را ازطریقِ قمرهای فعلی بیان کردهاند، و در 7/85 درصد موارد رخدادهای هدف ـ محور نیز، این مؤلفه ازطریقِ قمر بیان شده است که از این لحاظ زبان فارسی شباهت زیادی به زبان لهستانی دارد که بهترتیب میزان استفاده از قمر برای بیان مبدأ و هدف حرکت در این زبان 8/84 و 9/83 درصد بوده است. تا آنجا که این آمار نشان میدهند، میزان استفاده از افعال مسیر در دو رویداد مبدأ ـ محور و هدف ـ محور در فارسی بهترتیب 8/8 درصد و 5/9 درصد بوده است که درخصوصِ رویدادهای هدف ـ محور بین سه زبان مذکور قرابت وجود دارد، اما درخصوصِ رویدادهای مبدأ ـ محور زبان فارسی شباهت بیشتری به زبان لهستانی از خود نشان داده است. بنابراین، عدم تقارن بین استفاده از فعل برای بیان مسیر در زبان فارسی و لهستانی به سود هدف حرکت است. همانند زبان لهستانی در زبان فارسی نیز استفاده از افعال مسیر بهعلاوة قمر برای رمزگذاری مسیر منتفی است و این موضوع تفاوت فارسی و لهستانی را با زبان آلمانی نشان میدهد. پربسامدترین قمر مسیرِ بهکاررفته در
دادههای زبان فارسی در رخدادهای مبدأ ـ محور و هدف ـ محور قمر داخل بود که درخصوصِ رخدادهای مبدأ ـ محور 63 مرتبه و درخصوصِ رخدادهای هدف ـ محور 54 مرتبه تکرار شده است. پس از آن، قمر توی دارای بسامد بیشتری است که درخصوصِ رخدادهای مذکور بهترتیب 30 و 35 مرتبه تکرار شده است.
درخصوصِ استفاده از افعال مسیر برای رمزگذاری مبدأ و هدف حرکت نیز، مواردی در زبان فارسی مشاهده شده است. لازم به توضیح است که در این زبان همانند زبان آلمانی، از افعال آمدن و رفتن بهعنوان مهمترین راهکار برای رمزگذاری دو مؤلفۀ مذکور استفاده شده است. در جدول 4 میتوان به فراوانی استفاده از افعال مسیر یافتشده در پیکرۀ فارسی پی برد.
جدول 4. افعال مسیر در رویدادهای مسیر ساده در فارسی
رخدادهای هدف-محور (147/ 14= تعداد) |
رخدادهای مبدأ-محور (147/ 13=تعداد) |
فعل |
- |
7 |
«آمدن» |
9 |
- |
«رفتن» |
- |
6 |
«رد شدن» |
5 |
- |
«نزدیک شدن» |
موارد فوق نشان میدهند که افعالی که به نوعی معنای مسیر را درون خود رمزگذاری میکنند، در مواردی خاص بهکار برده میشوند و به عبارتی دیگر، به مبدأ یا هدف حرکت حساس هستند. پربسامدترین افعال مسیر در زبان فارسی افعال آمدن و رفتن هستند که در این بین فعل آمدن صرفاً درخصوصِ رخدادهای مبدأ ـ محور (7 مرتبه) و فعل رفتن صرفاً برای رویدادهای مبدأ ـ محور (9 مرتبه) به کار رفته است. این موضوع درخصوصِ دو فعل مسیر رد شدن و نزدیک شدن نیز صدق میکند.
4ـ3. رمزگذاری مسیر کامل در زبان فارسی
تا آنجا که رمزگذاری مسیر پیچیده، یعنی مؤلفههای مبدأ، میانه و هدف در ترکیبهای مختلف، در زبان فارسی بررسی شد، نتایج مربوطه حاکی از استفادۀ محدود از این شیوه است. دلیل محدودیت رمزگذاری مسیر پیچیده به این موضوع مربوط است که در ذهن سخنوران زبان فارسی مؤلفههای مبدأ و میانه از اهمیت و برجستگی کمتری در مقایسه با هدف حرکت برخوردار هستند. به عبارتی دیگر، سخنوران زبان فارسی اطلاعات مربوط به مبدأ حرکت را پیشانگاشته و فاقد اطلاعات جدید میدانند و بنابراین، این اطلاعات حشو را معمولاً حذف مینمایند، حال آنکه هدف حرکت دارای اطلاعات جدید و بهلحاظ شناختی برجسته است و معمولاً سخنوران به تصریحِ این مؤلفه تمایل بیشتری نشان میدهند (Kopecka & Ishibashi, 2011) تا آنجا که بررسی دادههای زبان فارسی نشان داد، مشارکتکنندگان تحقیق به رمزگذاری مؤلفههای مبدأ و هدف حرکت در بندهای جداگانهای که ازطریقِ حرف ربط با رعایت ترتیب زمانی رویدادها (مبدأ ـ محور + هدف ـ محور و نه بالعکس) به هم ارتباط پیدا میکنند، تمایل بیشتری نشان دادهاند که از این نظر زبان فارسی با آلمانی و لهستانی اشتراکاتی دارد. البته مواردی نیز مشاهده شد که سخنوران زبان فارسی همچون سخنوران آلمانی هر دو مؤلفه را در یک بند رمزگذاری کردهاند که در مثالهای زیر قابلمشاهده است.
- پسر از روی صخره به داخل آب می پرد. {traj064_ger04}
الف) زبان فارسی:
- پسره از رو سنگه میپره داخل آب.
ب) زبان آلمانی:
- ein Junge springt von einer Klippe ins Meer
a.NOM.M.SG boy jump.PRS.3SG from a.DAT cliff in.DET.ACC.N.SG sea
مثالهای فوق از زبانهای فارسی و آلمانی (Fagard & Kopecka, 2021) نشان میدهند که به چه صورت مبدأ (صخره) و هدف حرکت (آب) بهصورتِ همزمان در یک بند رمزگذاری میشوند. جدول 5 میزان استفاده از هرکدام از راهکارهای بازنمایی مسیر پیچیده را در زبان فارسی و همینطور آلمانی و لهستانی نشان میدهد.
جدول 5. رمزگذاری مسیر در رویدادهای مبدأ ـ میانی ـ هدف
لهستانی (14= تعداد) |
آلمانی (19= تعداد) |
فارسی (17= تعداد) |
توالی مسیر |
1 |
14 |
- |
مبدأ+میانه+هدف |
7 |
- |
16 |
مبدأ+هدف |
6 |
6 |
1 |
میانه |
- |
1 |
- |
مبدأ+میانه |
- |
3 |
- |
میانه+هدف |
بهطور خاص، زبان فارسی به رمزگذاری همزمان مبدأ و هدف حرکت در قیاس با سایر ترکیبهای ممکن گرایش بیشتری دارد؛ بهطوریکه در توصیفات بررسیشده 16 مورد یافت شد که در آنها مبدأ و هدف حرکت بهصورتِ همزمان رمزگذاری شدهاند. تنها یک مورد از رمزگذاری مسیر میانه در پیکرۀ فارسی مشاهده شده و سایر الگوهای رمزگذاری مانند مبدأ + میانه + هدف در این زبان کمکاربردترند. زبان فارسی از این حیث با زبانهای آلمانی تفاوتهای زیادی را نشان میدهد بهگونهایکه در زبان آلمانی پرکاربردترین شیوۀ رمزگذاری مسیر کامل مبدأ + میانه + هدف (14 مورد) است. حالآنکه در زبان لهستانی پرکاربردترین شیوۀ رمزگذاری مسیر پیچیده همانند زبان فارسی مبدأ + هدف است. لازم به ذکر است که در زبان فارسی استفاده از سایر الگوهای موجود منتفی است که این موضوع بیانگر راهکارهای محدود فارسی همانند لهستانی برای رمزگذاری مؤلفۀ مذکور است.
پس از بررسی نحوه و میزان رمزگذاری مسیر در مسیرهای ساده، حال نوبت به بررسی این مؤلفهها در مسیرهای پیچیده میرسد. همانطور که در جدول (2) نشان دادیم از بین 323 رخداد بررسیشده، در 294 مورد مؤلفۀ مسیر حرکت ساده تشخیص داده شده؛ به عبارتی دیگر، در این موارد یا مبدأ و یا هدف حرکت تصریح شده است. در جدول 6، میزان رمزگذاری مسیر حرکت در مسیرهای پیچیده بررسی شده است.
جدول 6. رمزگذاری مسیر پیچیده در فارسی، آلمانی و لهستانی
زبان |
مسیر در قمر |
مسیر در فعل |
مسیر در قمر و فعل |
سایر |
مجموع |
فارسی |
5%/72 (21) |
- |
- |
5%/27 (8) |
100% (29) |
آلمانی |
1%/21 (12) |
9%/15 (9) |
3%/19 (11) |
8%/43 (25) |
100% (57) |
لهستانی |
8%/73 (31) |
- |
- |
2%/26 (11) |
100% (42) |
از بین 29 موردی که در آنها مسیر حرکت به شکل پیچیده بیان شده بود، مبدأ و هدف حرکت در 5/72 درصد موارد ازطریقِ قمر بیان شدهاند که این میزان نوعی مشابهت با زبان لهستانی (8/73 درصد) و تفاوت با آلمانی (2/21 درصد) را نشان میدهد. تا آنجا که به رمزگذاری مسیر ازطریقِ فعل یا فعل و قمر مربوط میشود، مواردی در زبان فارسی یافت نشده است که عیناً مشابه زبان لهستانی باشد. در این بین، زبان آلمانی در 9/15 درصد و 3/19 درصد موارد مسیر را بهترتیب ازطریقِ فعل و یا فعل بهعلاوۀ قمر نشان داده است که از این لحاظ با فارسی تفاوت دارد. سایر ابزارها مانند قیدها که برای رمزگذاری مسیر در فارسی بهکار رفتهاند، برابر با 5/27 درصد است که مشابه با لهستانی (2/26 درصد) و کمتر از آلمانی (8/43 درصد) است. در جدول 7 میتوان قمرهای بهکاررفته برای رمزگذاری مسیر پیچیده در فارسی را مشاهده نمود.
جدول 7. قمرها در رویدادهای مسیر پیچیده در زبان فارسی
مبدأ+میانه+هدف (6/4= تعداد) |
مبدأ+هدف (15/12=تعداد) |
قمر |
2 |
6 |
«داخل» |
1 |
4 |
«تو(ی)» |
1 |
1 |
«کنار» |
- |
1 |
«زیر» |
از بین 15 رخدادی که بهصورت پیچیده مسیر حرکت را بازنمایی کرده بودند، در 12 مورد از قمرهای مختلف استفاده شده بود. قمر داخل در 6 مورد، قمر تو(ی) در 4 مورد و قمرهای کنار و زیر نیز هرکدام در 1 مورد به کار رفته بودند.
4ـ4. زمینه در رویدادهای مبدأ ـ محور و هدف ـ محور
در این بخش مشاهدات خود را درخصوصِ رمزگذاری زمینۀ حرکتی، یعنی مبدأ و هدف در رویدادهای مبدأ ـ محور و هدف ـ محور ارائه خواهیم کرد. مانند بخشهای پیشین، آمار و ارقام مربوط به مطالعۀ فگرد و کوپکا (2021) درخصوصِ رمزگذاری زمینۀ حرکتی در هر دو رویداد مذکور برای مقایسۀ بیشتر ارائه خواهد شد. به جدول 8 توجه نمایید:
جدول 8. رمزگذاری زمینهها در فارسی، آلمانی و لهستانی
زبان |
+زمینه |
-زمینه |
مجموع |
فارسی |
95 % (282) |
5 % (12) |
100% (294) |
آلمانی |
96 % (292) |
4 % (12) |
100% (304) |
لهستانی |
95 % (213) |
5 % (11) |
100% (224) |
برطبق جدول فوق، در 95 درصد رویدادهای حرکتیِ زبان فارسی که مجموعاً 294 مورد بودهاند، زمینۀ حرکتی اعم از مبدأ و هدف حرکت رمزگذاری شدهاند. این مقدار در زبانهای آلمانی و لهستانی بهترتیب 96 درصد و 95 درصد گزارش شده که نمایانگر تمایل هر سه زبان به رمزگذاری زمینۀ حرکتی است. در مقابل در فارسی 5 درصد از رویدادهای
بررسیشده فاقد زمینۀ مبدأ یا هدف حرکتی بودهاند که در این زمینه نیز، بین این زبان و آلمانی (4 درصد) و لهستانی (5 درصد) شباهت وجود دارد. مثالهای زیر که از پیکرۀ این پژوهش استخراج شدهاند، این موضوع را بهخوبی در فارسی نشان میدهند.
- دختر از غار بیرون میآید. {traj061_pol5}
- (او) بالا قدم میزند. {traj061_pol9}
در مثال (18) زمینه که به مؤلفۀ مبدأ حرکت (غار) اشاره دارد، تصریح شده است، اما در مثال (19) زمینۀ حرکتی رمزگذاری نشده است.
جدول 9. انواع زمینهها در بیان رویدادهای مبدأ ـ محور و هدف ـ محور در فارسی
نوع رخداد |
+مبدأ |
-هدف |
میانه یا مکان |
مجموع |
مبدأ ـ محور |
6%/95 (132) |
- |
4%/4 (6) |
100% (138) |
هدف ـ محور |
3/1 (2) |
5%/96 (139) |
2% (3) |
100% (144) |
جدول 10. انواع زمینهها در بیان رویدادهای مبدأ ـ محور و هدف ـ محور در آلمانی
نوع رخداد |
+مبدأ |
-هدف |
میانه یا مکان |
مجموع |
مبدأ ـ محور |
5%/82 (118) |
4%/1 (2) |
1%/16 (23) |
100% (143) |
هدف ـ محور |
- |
2%/83 (124) |
8%/16 (25) |
100% (149) |
جدول 11. انواع زمینهها در بیان رویدادهای مبدأ ـ محور و هدف ـ محور در لهستانی
نوع رخداد |
+مبدأ |
-هدف |
میانه یا مکان |
مجموع |
مبدأ ـ محور |
5%/87 (91) |
7%/5 (7) |
8%/5 (6) |
100% (104) |
هدف ـ محور |
9%/2 (3) |
6%/1 (94) |
8%/5 (6) |
100% (103) |
با بررسی جدول فراوانی مربوط به زبان فارسی میتوان دریافت که استفاده از مبدأ و هدف بهترتیب در رویدادهای مبدأـ محور و هدف ـ محور دارای عمومیت است و از این لحاظ، زبان فارسی با لهستانی تشابه بیشتری دارد. بااینهمه، در زبان فارسی مواردی مشاهده شدهاند که مکان یا میانه بهعنوان زمینۀ رخدادهای مبدأـ محور (4/4 درصد) و هدف ـ محور (2 درصد) استفاده شده بودند. از این زاویه، زبان فارسی کمترین آمار را نسبت به لهستانی (مبدأ ـ محور: 8/5 درصد؛ هدف ـ محور: 8/5 درصد) و خصوصاً آلمانی (مبدأ ـ محور: 1/16درصد؛ هدف ـ محور: 8/16 درصد) نشان داده است. لازم به توضیح است که در زبان فارسی موردی یافت نشد که هدف حرکت در رخدادهای حرکتی مبدأـ محور رمزگذاری شده باشد و درخصوصِ رمزگذاری مؤلفۀ مبدأ در رخدادهای هدف ـ محور، تنها 2 مورد مشاهده گردید.
4ـ5. رمزگذاری زمینههای حرکتی در رخدادهای با مسیر پیچیده
در این بخش میزان و نحوۀ رمزگذاری زمینه را در رویدادهای حاوی مسیر پیچیده که در آنها حرکت در رابطه با بیش از یک مکان ارجاع اتفاق میافتد، بررسی میشود. در این رویدادها مبدأ، میانه و هدف حرکت ممکن است بهصورتِ همزمان مورد ارجاع گوینده قرار گیرد. برای بررسی این مؤلفه دو نکته مدنظر قرارگرفته است: الف) دو صحنه از ویدئوکلیپها (که در آنها نما از مبدأ به سمت هدف حرکت میکند که شامل از روی صخره به داخل می پرد و از یک صخره به صخرۀ دیگر می پرد)؛ ب) یک صحنه (که در آن نما از مبدأ ازطریقِ یک مسیر میانه به هدف میرسد، که مشخصاً شامل خروج از غار ـ رد کردن سبد ـ به داخل غار میشود). در مورد رویداد نخست که زمینه در آن زمینۀ حرکت شامل «مبدأ + هدف» است، به جدول 12 نگاه کنید.
جدول 12. زمینه در رویدادهای مبدأ ـ هدف در فارسی، آلمانی و لهستانی
زبان |
بدون زمینه |
1 زمینه |
2 زمینه |
مجموع |
فارسی |
- |
6%/17 (6) |
4%/82 (28) |
100% (34) |
آلمانی |
- |
4%/18 (7) |
6%/81 (31) |
100% (38) |
لهستانی |
6%/3 (1) |
25% (7) |
4%/71 (20) |
100% (24) |
مطابق جدول فوق، در زبان فارسی همانند زبان آلمانی هیچکدام از توصیفات مربوط به رویدادهای حاوی «مبدأ+ هدف» بدون زمینۀ حرکتی بیان نشدهاند که این موضوع نشان
میدهد که سخنوران این دو زبان تمایلی به حذف هر دو مسیر ندارند. حذف هر دو مؤلفۀ مذکور درخصوصِ زبان لهستانی نیز بهندرت دیده میشود. باوجوداین، رمزگذاری یکی از دو مؤلفه نیز در فارسی فراوانی بالایی نداشته است، زیرا در این زبان از بین 34 مورد بررسیشده، تنها 6 مورد که معادل 6/17 درصد است دارای یک زمینه بودهاند که این میزان در آلمانی و لهستانی بهترتیب 4/18 و 25 درصد بوده است، اما تا آنجا که به رمزگذاری هر دو زمینۀ مبدأ و هدف حرکت بازمیگردد، در زبان فارسی 4/82 درصد از موارد
بررسیشده دارای دو مؤلفۀ مذکور بودهاند که این میزان در زبان آلمانی و لهستانی بهترتیب 6/81 درصد و 4/71 درصد بوده است. در مواردی که سخنوران زبان فارسی هر دو مؤلفه را بهصورتِ همزمان رمزگذاری کرده بودند، تجربۀ زمانی یعنی ترتیب نخست مبدأ و سپس، هدف حرکت رعایت شده بود که این موضوع بیانگر ارتباط بین زبان و تجربۀ ذهنی سخنوران است. این پدیده در زبان آلمانی نیز گزارش شده است؛ هرچند که در برخی از موارد مشاهدهشده در زبان لهستانی (مشخصاً حرکت از صخره به دریا) مواردی وجود داشتهاند که نخست هدف و سپس مبدأ حرکت بیان شدهاند. این موضوع بهدلیل فاصلۀ زیاد بین مبدأ و هدف فیزیکی در رویدادها و شکستن مرز (تغییر از صخره به دریا) بوده است، که درخصوصِ رویداد دیگر (حرکت از روی سنگ بر روی سنگ دیگر) بهدلیل فاصلۀ نزدیک بین دو مؤلفه و همچنین، تغییرنکردن مرز موضوعیت ندارد (Fagard & Kopecka, 2021).
در جدولهای زیر زمینۀهای بهکاررفته در توصیفات مربوط به زبان فارسی و همچنین، آلمانی و لهستانی (Fagard & Kopecka, 2021) ارائه شده است. میزان رمزگذاری مبدأ + هدف در هر دو صحنۀ موردنظر در زبان فارسی معادل 4/82 درصد بوده است که بهعنوان پربسامدترین راهکار در نظر گرفته میشود. استفاده از هدف بهتنهایی در صحنۀ 1 و 2 بهترتیب 8/11 و 6/17 درصد بوده است. همچنین، رمزگذاری مبدأ بهتنهایی در صحنۀ اول فقط یک مورد و در صحنۀ 2 در هیچ توصیفی استفاده نشده است. همچنین آمار و ارقام مربوط به دو زبان دیگری یعنی آلمانی و لهستانی (Fagard & Kopecka, 2021) نیز برای مقایسه در زیر قابلمشاهدهاند. لازم به توضیح است که راهکارهای استفادهشده در زبان فارسی مشابه زبان آلمانی در نوع است، نه فراوانی. علاوهبراین، نتایج مربوط به زبان فارسی و مقایسۀ آن با زبان لهستانی بیانگر میزان تنوع بالای لهستانی در استفاده از راهکارهای مختلف و چینشهای نحوی متفاوتتر است.
جدول 13. زمینههای استفادهشده در بیان رویدادهای مبدأ ـ هدف در فارسی
زمینهها |
صحنۀ 1 (پسری از روی صخره به دریا میپرد.) |
صحنۀ 2 (پسری از روی سنگی به روی سنگ دیگری میپرد.) |
مبدأ+هدف |
4%/82 (14) |
4%/82 (14) |
هدف |
8%/11 (2) |
6%/17 (3) |
مبدأ |
8%/5 (1) |
- |
مجموع |
100% (17) |
100% (17) |
جدول 14. زمینههای استفادهشده در بیان رویدادهای مبدأ ـ هدف در آلمانی
زمینهها |
صحنۀ 1 (پسری از روی صخره به دریا میپرد.) |
صحنۀ 2 (پسری از روی سنگی به روی سنگ دیگری میپرد.) |
مبدأ+هدف |
89% (17) |
74% (14) |
هدف |
11% (2) |
21% (4) |
مبدأ |
- |
5% (1) |
مجموع |
100% (19) |
100% (19) |
جدول 15. زمینههای استفادهشده در بیان رویدادهای مبدأ ـ هدف در لهستانی
زمینهها |
صحنۀ 1 (پسری از روی صخره به دریا میپرد.) |
صحنۀ 2 (پسری از روی سنگی به روی سنگ دیگری میپرد.) |
مبدأ+هدف |
3%/64 (9) |
6%/78 (11) |
مبدأ+هدف |
9%/62 (6) |
6%/78 (11) |
هدف+مبدأ |
4%/21 (3) |
- |
هدف |
6%/28 (4) |
- |
میانه |
- |
4%/21 (3) |
بدون زمینه |
1%/7 (1) |
- |
مجموع |
100% (14) |
100% (14) |
تا آنجا که به رمزگذاری سه مؤلفۀ مبدأ + میانه + هدف بازمیگردد، آمار مربوط به بررسیهای توصیفات مربوط، بیانگر عدم تمایل بالای سخنوران زبان فارسی به رمزگذاری هر سه مؤلفه بهصورتِ همزمان است. جدولهای زیر رمزگذاری هر سه مؤلفۀ مذکور در زبان فارسی و همینطور آلمانی و لهستانی (Fagard & Kopecka, 2021) را نشان میدهد.
جدول 16. زمینههای استفادهشده در بیان رویدادهای مبدأ ـ میانه ـ هدف در فارسی
زمینهها |
نوع زمینه |
تعداد=17 |
زمینه (تعداد=4) |
میانه هدف |
8%/11 (2) 8%/11 (2) |
زمینهها (تعداد=11) |
میانه+هدف مبدأ+میانه مبدأ+هدف |
8%/11 (2) 85%/5 (2) 47% (8) |
زمینهها (تعداد=2) |
مبدأ+میانه+هدف |
8%/11 (2) |
جدول 17. زمینههای استفادهشده در بیان رویدادهای مبدأ ـ میانه ـ هدف در آلمانی
زمینهها |
نوع زمینه |
تعداد=17 |
زمینه (تعداد=1) |
میانه |
5% (1) |
زمینهها (تعداد=4) |
میانه+هدف هدف+میانه میانه+مبدأ |
11% (2) 5% (1) 5% (1) |
زمینهها (تعداد=14) |
مبدأ+میانه+هدف میانه+مبدأ+هدف مبدأ+هدف+میانه |
42% (8) 3% (16) 3% (16) |
جدول 18. زمینههای استفادهشده در بیان رویدادهای مبدأ ـ میانه ـ هدف در لهستانی
زمینهها |
نوع زمینه |
تعداد=17 |
زمینه (تعداد=4) |
میانه هدف مبدأ |
7%/35 (5) 1%/7 (1) 1%/7 (1) |
زمینهها (تعداد=11) |
میانه+هدف هدف+میانه مبدأ+هدف |
3%/14 (2) 1%/7 (1) 1%/7 (1) |
زمینهها (تعداد=2) |
مبدأ+هدف+میانه مبدأ+میانه+هدف |
3%/14 (2) 1%/7 (1) |
تا آنجا که به رمزگذاری مؤلفۀ مسیر بازمیگردد، آنگونه که از جدول مربوط به زبان فارسی استنباط میشود، در این زبان زمینۀ میانه و هدف به تنهایی هرکدام 2 بار استفاده شدهاند. در زبان آلمانی نیز، تنها زمینهای که بهتنهایی به کار رفته، میانه (1 مرتبه) است. در زبان لهستانی تنوع استفاده از یک مؤلفه بیشتر است؛ بهگونهایکه میانه بهتنهایی 5 مرتبه، مبدأ 1 مرتبه و هدف نیز 1 مرتبه به کار رفته است. درخصوصِ رمزگذاری دو زمینه بهصورتِ همزمان در فارسی میتوان گفت که این راهکار در این زبان رایجتر است، بهشکلیکه چینش مبدأ + هدف 8 بار به کار رفته است و در مقایسه با سایر راهکارها، یعنی مبدأ + میانه ( مرتبه2) و مبدأ + هدف (1 مرتبه) فراوانی بالاتری را به نمایش گذاشته است. در زبان لهستانی نیز، فراوانی میانه + هدف، هدف + میانه و مبدأ + هدف بهترتیب 2، 1 و 1 بوده است. همچنین، رمزگذاری هر سه مؤلفۀ مبدأ، میانه و هدف که درخصوصِ صحنۀ موردنظر بهصورتِ بالقوه ممکن بوده است، تنها در 2 مورد از توصیفات زبان فارسی مشاهده شده است و از این نظر، فارسی در تقابل با آلمانی است که از این شیوه بهصورتِ رایجتری استفاده کرده است؛ زیرا در این زبان سه چینش مختلفِ مبدأ + میانه + هدف (8 مرتبه)، میانه + مبدأ + هدف (16 مرتبه) و مبدأ + هدف + میانه (16 مرتبه) برای رمزگذاری سه مؤلفۀ مذکور مشاهده شده است. در زبان لهستانی نیز، دو چینش بهکاررفته در این خصوص مبدأ + هدف + میانه (2 مرتبه) و مبدأ + میانه + هدف (1 مرتبه) بوده است.
- نتیجهگیری
در این پژوهش، نحوۀ رمزگذاری مبدأ و هدف حرکت و همینطور، مسیر میانه در زبان فارسی در مقایسه با زبانهای آلمانی و لهستانی بررسی شد. چنانکه دادههای این پژوهش نشان دادند، در زبان فارسی راهکارهای مختلفی از جمله، استفاده از قمرها، قیدها و
حروفاضافه برای بیان مؤلفههای مذکور کاربرد دارند. نتایج این پژوهش که با استفاده از یک مجموعه ویدئوکلیپ (Kopecka and Vuillermet, 2021; Ishibashi, et al. 2006) گردآوری شده است، نشان داد که زبان فارسی به شکلی گستردهتر (86 درصد) از قمرهای مختلف برای رمزگذاری مبدأ و هدف حرکت بهره میگیرد که این موضوع شباهت فارسی با لهستانی (4/84 درصد) و تفاوت آن با آلمانی (27 درصد) را که عمدتاً بر روی استفاده از ترکیب قمر بهعلاوۀ فعل مسیر تکیه دارد، نشان میدهد. همچنین، دریافتیم که عنصر داخل در بین سایر عناصر از فراوانی بیشتری برخوردار است. برای نمونه قمرهای جلو، بین، پشت و خلاف جزء قمرهایی بودند که با فراوانی بسیار پایین تنها برای رویدادهای حرکتی مبدأ ـ محور به کار رفتهاند و درخصوصِ رویدادهای هدف ـ محور کاربردی نداشتهاند. همچنین، نشان داده شد که در زبان فارسی در بسیاری از موارد مسیرهای حرکتی با حروف اضافۀ خاص (از یا به) همراهاند، تا معنای هدف ـ محور و یا مبدأ ـ محور بودن را به شنونده انتقال دهند. در همۀ موارد مشاهدهشده در رخدادهای مبدأ ـ محور این قمر به همراه حرفاضافۀ از ظاهر شده است، ولی در مورد رویدادهای هدف ـ محور حرفاضافۀ به در بسیاری از موارد اختیاری محسوب میشود. زبان فارسی همانند زبان آلمانی برای رمزگذاری مسیر حرکت ازطریقِ افعال آمدن و رفتن بهره میبرد، اما از جنبۀ استفادۀ محدود از افعالِ مسیر برای رمزگذاری مؤلفههای مبدأ و هدف حرکت به لهستانی شباهت بیشتری دارد. بررسی دادههای زبان فارسی درخصوصِ مسیر پیچیده حاکی از آن است که فارسیزبانان مؤلفههای مبدأ و هدف حرکت را معمولاً در بندهای جداگانه، با رعایت ترتیب زمانی رویدادها (مبدأ ـ محور + هدف ـ محور و نه بالعکس) رمزگذاری میکنند که از این نظر زبان فارسی با آلمانی و لهستانی که این دو نیز چنین رفتار میکنند، اشتراکاتی دارد. استفادۀ مکرر از قمرها برای رمزگذاری مسیر پیچیده نیز در زبان فارسی، همانند لهستانی صدق میکرد که در این زمینه تفاوت آن با آلمانی مشهود است. همچنین، مشخص شد که سخنوران زبان فارسی به تصریحِ زمینۀ حرکتی نیز همانند سخنوران آلمانی و لهستانی گرایش غالب دارند که این گرایش درخصوصِ رویدادهای هدف ـ محور سوگیری نشان میدهد. درخصوصِ تصریح زمینۀ حرکتی در مسیرهای پیچیده نیز، تمایل غالب در زبان فارسی به رمزگذاری 2 زمینه با توالی زمانی مبدأ + هدف است که نوعی اشتراک ردهشناختی بین سه زبان مورد بحث به شمار میآید. در مجموع، میتوان چنین نتیجه گرفت که عناوین و القابی مانند قمرقالب، فعلقالب و غیره صرفاً بهعنوان ردههای کلی میتوانند جایگاه زبانها را مشخص کنند و در بررسی دقیقتر ما میتوانیم شاهد تفاوتهای بینزبانی مانند مطالعۀ حاضر باشیم که بر اساس آن ضرورت قائلشدن به دیدگاه پیوستاری را به زبانها نشان میدهد که خود خاستگاههای متعددی از جمله مسائل زبانی، فرهنگی و جغرافیایی دارد.
- motion event
- figure
- motion
- path
- ground
- در پژوهش حاضر همانند مطالعۀ فوگرد و کوپکا (2021) از «قمر» بهعنوان یک اصطلاح پوششی برای مواردی همچون پیشوند، جزء فعلی، همکردِ فعل و غیره استفاده خواهیم کرد.
- Stefanowitsch, A.
- goal-over-source principle
- goal bias
- semantic anomaly
[11]. Verspoor, M. H.
- Fagard, B., & Kopecka, A.
- simple path
- ground
- complex path
- Sarda, L., & Fagard, B.
- medial verb
- Pengo
- Dravidian
- Georgian
- Nam, S.
- argument
- adjunct
- Rohde, A.
- Aurnague, M.
- Grice, H. P.
- windowing of attention
- Kopecka, A., & Vuillermet, M.
- self-agentive
- Trajectoire project
- filler
- کدهای بهکاررفته در فیلمها:
F= woman, M = man, C = child, LR = from left to right, RL = from right to left, back = away from the camera, front = toward the camera
https://doi.org/10.1163/19589514-038-02-900000009
https://doi.org/10.1016/j.cognition.2004.03.009