نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه آموزش زبان فارسی به غیرفارسیزبانان، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران
چکیده
واکاوی داده‌های زبانی از جنبه‌های گوناگون کمک بزرگی به علمی‌‌تر شدن فرایند آموزش زبان فارسی به غیرفارسیزبانان می‌کند. پژوهش حاضر با هدف برداشتن گامی کوچک به‌منظور آشنایی بیشتر با ویژگی‌های دستوری نوشتار فارسی‌آموزان انجام شده است. پرسش اصلی، چگونگی ساختمان دستوری گروه‌های اسمی در نوشتار فارسی‌آموزان چینی سطح فرامیانی است. تعیین پرکاربردترین و کم‌کاربردترین وابستههای گروه اسمی در نوشتار فارسی‌آموزان و نیز سنجش کارآمدی دستور توصیفی باطنی از مسائل فرعی پژوهش به شمار می‌آیند. پژوهش از نوع توصیفی ـ تحلیلی است و با استفاده از پیکره‌ای زبانی برگرفته از آزمون نگارش پایان دورۀ تکمیلی36 فارسی‌آموز چینی در مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) برپایۀ دستور توصیفی باطنی انجام گرفته است. براساس یافته‌های پژوهش، بیشتر گروه‌های اسمی(84%) هیچ وابسته‌ای نداشتند؛ در گروه‌های اسمی تک‌وابسته که 15% مجموع گروه‌های اسمی را به خود اختصاص دادند، وابستههای پیرو «اسم»، «صفت» و وابستۀ پیشرو «اشاری/سور» بیشترین فراوانی را داشتند. در گروه‌های اسمی دو وابسته که حدوداً 1% مجموع گروه‌های اسمی را داشتند و نیز در معدود گروه‌های اسمی سه و چهار وابسته‌ای، وابستۀ پیرو «اسم» و «صفت» بیشترین فراوانی را داشتند. به‌طورکلی، یافته‌ها نشان از توانایی یا تمایل اندک فارسی‌آموزان در گسترش ساخت درونی گروه‌های اسمی با وابستههای پیشرو و پیرو داشت. در سطح جزئی‌تر یافته‌ها توانایی یا تمایل بیشتر فارسی‌آموزان چینی به کاربرد وابستههای پیرو نسبت به وابستههای پیشرو را نشان داد. به نظر می‌رسد با آموزش ساختمان دستوری گروه اسمی به فارسی‌آموزان می‌توان کیفیت نوشتار آنان را افزایش داد. پژوهش همچنین کارایی دستور توصیفی باطنی در توصیف دقیق نوشتار فارسی‌آموزان چینی را تأیید کرد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Grammatical Analysis of the Noun Group Structure in the Writing of Non-Iranian Persian Learners: The Case of Chinese Learners of Persian, Level B2
نویسنده [English]
- Mohammad bagher Mirzaei hesarian
Assistant Professor of Teaching Persian to Speakers of Other Languages (TPSOL) Department, Imam Khomeini International University, Qazvin, Iran
چکیده [English]
The research's aim is to become more familiar with the grammatical features of writings of Chinese learners of Persian (CLP). The main question is how is the grammatical structure of noun groups (NG) in the writings of CLPs level B2. Determining the most used and least used dependencies of the NGs in CLP's writing and also measuring the effectiveness of Bateni's descriptive grammar are among the sub-question of the research. The research is descriptive-analytical and uses a corpus of the final writing test of the 36 CLPs in the Persian language teaching center of IKIU. According to the findings, most of the NGs (84%) had no dependents; in single-dependent NGs, which accounted for 15% of the total NGs, the following dependencies of "noun", "adjective" and the leading dependent "deixis & quantifier" had the highest frequency. In the two-dependent NGs, which had about 1% of the total NGs, and also in the few three and four-dependent NGs, the "noun" and "adjective" dependent had the highest frequency. In general, the findings indicate the ability or low willingness of Persian learners to expand the internal structure of NGs with ahead and follower dependents. At a more detailed level, the findings show the ability or willingness of CLPs to use follower dependencies than leading dependents. It seems that by teaching the grammatical structure of the NG to Persian learners, the quality of their writing can be increased. The research also confirms the effectiveness of Bateni's descriptive grammar in accurately describing the writings of CLPs.
کلیدواژه‌ها [English]
- Non-Iranian Persian learners
- Chinese Learners of Persian
- level B2
- Noun Group
- Writing
- مقدمه
آموزش و یادگیری واژه را باید رکن اساسی آموزش و یادگیری زبان دوم یا زبان خارجی دانست. از آن جا که ناگزیریم برای ارتقاء سطح مهارت زبانی فارسی‌آموزان به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به آموزش بپردازیم، جایگاه افعال فارسی با توجه به ملاحظات زبان‌شناختی، روان‌شناختی و آموزشی باید بیشتر از سایر مقولات زبانی مورد توجه باشد. همچنین ضروری است که در برنامه‌ریزی دوره‌های آموزش زبان فارسی، تهیه محتوا و آموزش زبان فارسی، جایگاه خاصی برای افعال در نظر گرفته شود و از پایین‌ترین تا بالاترین سطوح آموزش زبان فارسی به غیرفارسیزبانان آموزش افعال به‌طور جدی دنبال شود. به‌علاوه لازم است ساخت دستوری و محدودیت‌های موجود در باهم‌آیی واژه‌ها با افعال به‌طور دقیق مورد توجه قرار گیرد (میرزایی، 1387).
فعل‌ها همچنین تعداد و نوع سازه‌های ضروری و اختیاری جمله‌ها از قبیل گروه اسمی، گروه صفتی، گروه حرف اضافه‌ای را تعیین می‌کنند؛ به‌عبارت دیگر، ساخت دستوری جمله بیشتر از همه متأثر از ساخت ظرفیتی افعال است. حال چنانچه بخواهیم پس از گروه فعلی، سازۀ دیگری را از حیث اهمیت مورد توجه قرار دهیم، آن سازه گروه اسمی است؛ به سبب آن‌که نخست گروه اسمی می‌تواند در هر سه جایگاه مسندٌالیه، متمم و ادات مورد استفاده قرار گیرد؛ دلیل دوم فرایند زایای اسم‌سازی از فعل و صفت است که منجر به فشرده‌سازی اطلاعات در قالب گروه‌های اسمی در درون جمله‌ها می‌شود؛ سوم این که، گروه اسمی از نظر تعداد و نوع وابستههای قابل استفاده در پیش و پس از هستۀ اسمی، امکانات فراوانی دارد و این موضوع بر میزان تنوع ساختمان دستوری گروه‌های اسمی می‌افزاید؛ چهارم این که گروه اسمی جزء اساسی گروه‌های حرف اضافه‌ای هستند به‌گونه‌ای که هر گروه حرف اضافه‌ای از یک حرف اضافه و یک گروه اسمی در ادامۀ آن تشکیل شده است. با توجه به اهمیت سازۀ گروه اسمی، بررسی ساختمان درونی گروه‌های اسمی در درسنامه‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسیزبانان و نیز گفتار و نوشتار خود فارسی‌آموزان از اهمیت فراوانی برخوردار است.
از سوی دیگر، نبود الگوی عملی در زمینه کاربرد نظریات زبانی در واکاوی داده‌های زبانی فارسی‌آموزان غیرایرانی نیز یکی از مشکلات موجود در استفاده هرچه بهتر از داده‌های خام زبانی فارسی‌آموزان غیرایرانی است؛ به‌طوری که می‌توان گفت تقریباً تمام داده‌های زبانی فارسی‌آموزان در مراکز آموزش زبان فارسی داخل و کرسی‌های زبان و ادبیات فارسی و ایران‌شناسی خارج از کشور، بدون هیچ برنامه‌ریزی خاصی از بین می‌روند. در‌صورتی که واکاوی داده‌های زبانی از جنبه‌های گوناگون و براساس متغیرهایی همچون ملیت، جنسیت، زبان مادری، سطح زبانی و محیط یادگیری زبان فارسی( زبان دوم یا زبان خارجی)، کمک بزرگی در جهت علمی‌‌ترشدن فرایند آموزش زبان فارسی به غیرفارسیزبانان خواهد شد (میرزایی و پولادستون، 1399).
گروه اسمی فارسی از یک کلمه یا بیشتر ساخته شده است و در ساختمان واحد بالاتر یعنی بند، جایگاه مسندٌالیه، متمم و گاهی نیز جایگاه ادات را اشغال می‌کند. مثال:
|
1- این نشریۀ دوستداران سازمان ملل متحد |
بسیار جالب توجه |
است. |
|
مسندٌالیه |
متمم |
اسناد |
|
2- حسن |
خانۀ خودش |
نیست. |
|
مسندٌالیه |
ادات |
اسناد |
در مثال شمارۀ (1) «این نشریۀ دوستداران سازمان ملل متحد» و «بسیار جالب توجه» گروه‌های اسمی هستند که به‌ترتیب در جایگاه مسندٌالیه و متمم قرار گرفته‌اند. در مثال (2) «حسن» و «خانۀ خودش» گروه‌های اسمی هستند که به‌ترتیب در جایگاه مسندٌالیه و ادات قرار گرفته‌اند و «خانۀ خودش» تأویلی از «در خانۀ خودش» است.
هر گروه اسمی در فارسی از یک هسته و تعدادی وابسته ساخته شده است که در دو طرف هسته قرار می‌گیرند. وابسته‌هایی را که قبل از هسته قرار می‌گیرند، وابستههای پیشرو و آنهایی را که پس از هسته قرار می‌گیرند، وابستههای پیرو می‌نامند. در گروه اسمی وجود هسته اجباری، ولی وجود وابستههای پیشرو و پیرو اختیاری است. ملاک تشخیص این سه عنصر(وابستۀ پیشرو، هسته و وابستۀ پیرو) از یکدیگر کسرۀ «اضافه» است که به‌صورت /ye/ در گفتار ظاهر می‌شود؛ ولی وقتی به‌صورت /e/ باشد، در خط فارسی نوشته نمی‌شود. این ملاک به روش زیر عمل می‌کند:
الف ـ وابستههای پیشرو به یکدیگر اضافه نمی‌شوند و در بین آنها و هسته نیز اضافه وجود ندارد.
ب ـ اولین کلمه‌ای که پس از اضافه قرار می‌گیرد، هسته است.
ج ـ عناصری که پس از هسته قرار می‌گیرند، وابستههای پیرو هستند که همه به یکدیگر اضافه می‌شوند، مگر وقتی که وابسته پیرو از نوع واژگون‌مرتبه باشد. مثال:
|
3- این یک |
نشریۀ |
دوستداران سازمان ملل متحد |
|
وابستۀ پیشرو |
هسته |
وابستۀ پیرو |
در مثال بالا، «این یک» دو وابستۀ پیشرو است که نه به یکدیگر اضافه شده‌اند و نه به هسته؛ «نشریه» هسته گروه اسمی است؛ زیرا، اولین کلمه‌ای است که پس از آن، اضافه قرار می‌گیرد؛ «دوستداران سازمان ملل متحد» وابستههای پیرو را تشکیل می‌دهند؛ زیرا، همه به یکدیگر اضافه شده‌اند و بین آنها و هسته نیز اضافه وجود دارد. ولی اگر گروه اسمی فوق به‌صورت زیر باشد:
|
4- این یک |
نشریه |
که متعلق به دوستداران سازمان ملل متحد است |
|
وابستۀ پیشرو |
هسته |
وابستۀ پیرو |
در این صورت بین هسته و وابستۀ پیرو اضافه‌ای واقع نمی‌شود؛ زیرا، وابستۀ پیرو از نوع واژگون‌مرتبه است (باطنی، 1392: 139-137).
حداکثر چهار وابستۀ پیشرو مانند جدول 1 می‌تواند در جلو هسته قرار گیرد:
جدول 1. وابستههای پیشرو در گروه اسمی
|
وابستههای پیشرو |
هسته |
وابستههای پیرو |
|||
|
4 |
3 |
2 |
1 |
||
|
این |
یک |
نفر |
پیر |
زن |
-ِ بیچاره |
|
آن |
دو |
نفر |
جوان |
مرد |
|
|
هر |
سه |
دست |
جوجه |
کباب |
|
|
کدام |
چهار |
جلد |
شهادت |
نامه |
|
|
چه |
پنج |
تا |
لغت |
نامه |
ای |
|
همین |
شش |
تا |
کافه |
رستوران |
|
|
___
|
...... |
|
دوشنبه پسر ..... |
شب بچه ..... |
|
چنانچه این چهار جایگاه در وابستۀ پیشرو پر باشد، عناصر آن الزاماً با توالی بالا در پی یکدیگر قرار می‌گیرند. وقتی جایگاه‌های نزدیک به هسته خالی باشد، وابستههای دورتر به هسته نزدیک می‌شوند ولی بالقوه جایگاهی که خالی مانده است، وجود دارد و می‌تواند اشغال شود.
طبقه‌ای که در جایگاه وابستۀ پیشرو 1 قرار می‌گیرد، شامل عناصری از اسم و صفت هستند که به‌تنهایی واژه‌های آزادی هستند؛ یعنی، می‌توانند در جایگاه‌های دیگر قرار گیرند. رابطۀ این طبقه با هستۀ گروه اسمی از نوع رابطۀ پیشوند و پسوند با پایه نیست. پیشوندها و پسوندها معمولاً مقید هستند؛ در حالی که، اعضای طبقه‌ای که در جایگاه وابستۀ پیشرو 1 قرار می‌گیرد، آزاد هستند. طبقه‌ای که در جایگاه وابستۀ پیشرو 2 قرار می‌گیرد به چهار ریزطبقۀ «معدود»، «صفات عالی»، «اعداد وصفی» و یک ریزطبقۀ دیگر که دارای چهارده عضو است، تقسیم می‌شود. این چهار طبقه نمی‌توانند به‌طور همزمان در یک گروه اسمی با هم به کار برده شوند. طبقه‌ای که در جایگاه 3 قرار می‌گیرد، طبقۀ اعداد اصلی است که یک طبقۀ باز است. طبقه‌ای که در جایگاه 4 قرار می‌گیرد، طبقۀ بسته‌ای است که هفت عضو دارد: «این»، «آن»، «هر»، «چه»، «همین» و «همان». غیر از «هر»، شش عضو دیگر می‌توانند در جایگاه هسته نیز قرار گیرند (باطنی، 1392: 143-140).
عنصر ساختمانی وابستههای پیرو به پنج عنصر کوچک‌تر تجزیه می‌شود که پنج جایگاه را به وجود می‌آورد. این جایگاه‌ها به‌وسیله‌ی طبقات مختلف بر حسب نزدیکی آنها با هسته اشغال می‌شود؛ یعنی هر طبقه‌ای که به هسته نزدیک‌تر باشد، جایگاه نزدیک‌تری را اشغال می‌کند. لازم نیست تمام این پنج جایگاه در آن واحد اشغال شود و وقتی جایگاهی خالی باشد، طبقات دورتر به هسته نزدیک‌تر می‌شوند، ولی بالقوه جایگاه خالی وجود دارد و می‌تواند اشغال شود. در جدول 2 مثال‌هایی با امکانات مختلف داده شده است:
جدول 2. وابستههای پیرو در گروه اسمی
|
هسته |
وابسته های پیرو |
||||
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
|
|
5-رئیس |
جمهورِ |
فقیدِ |
آمریکا |
- |
که چندی پیش به قتل رسید |
|
6-بوف |
کورِ |
معروفِ |
هدایت |
را |
که به چند زبان ترجمه شده است |
|
7-هیئت |
مدیره‌یِ |
نالایق |
شرکت |
را |
که زیان‌های فراوان به بار آورد |
|
8-خیر |
مقدمِ |
گرمِ |
او |
- |
که بسیار دوستانه بود |
|
9-تاریخ |
مشروطیتِ |
مفصلِ |
ایران |
- |
نوشتۀ کسروی |
|
10-کباب |
برگِ |
سلطانیِ |
آن جا |
- |
که چندان هم خوب نیست |
|
11-مرد |
رند |
پررو |
-ای |
- |
که رشوه می‌خواست |
عناصر طبقه‌ای که در جایگاه وابستۀ پیرو 1 قرار می‌گیرند، معمولاً از نوع اسم هستند. بین هسته و عنصر وابستۀ پیرو 1، معمولاً شکاف‌بردار نیست؛ یعنی، واژۀ دیگری نمی‌توان بین آنها وارد کرد و معمولاً هسته با این عنصر وابسته، یک واحد معنایی را به وجود می‌آورند و به همین دلیل پیوسته با یکدیگر به کار برده می‌شوند و اغلب بر اثر کثرت کاربرد آنها با هم، «اضافه» از بین آنها حذف می‌شود و تکیه روی آخرین هجای عنصر وابستۀ پیرو 1 قرار می‌گیرد.
عناصر طبقه‌ای که در جایگاه وابستۀ پیرو 2 قرار می‌گیرند، معمولاً عناصری هستند که به آنها «صفت» گفته می‌شود. البته از نظر ساختمانی در بسیاری موارد مرز مشخصی بین طبقات اسم، صفت و قید وجود ندارد و یک عنصر می‌تواند در شبکۀ نحوی زبان هر سه نقش را به عهده بگیرد. مثال:
|
صفت |
قید |
اسم |
|
12- دیوارِ بلند |
او بلند می خواند |
آن بلندها را بیاور |
|
13- پسرِ خوب |
او خوب می دود |
خوبان روزگار |
عناصر طبقه‌ای که در جایگاه وابستۀ پیرو 3 قرار می‌گیرند، به سه ریزطبقه تقسیم می‌شوند: ریزطبقۀ اسم یا گروه اسمی، ریزطبقۀ ضمایر و یک ریزطبقۀ عضوی دیگر. این سه ریزطبقه نمی‌توانند با هم در یک گروه اسمی قرار گیرند. برخلاف طبقۀ صفات در جایگاه 2، انتخاب در جایگاه 3 نمی‌تواند با اضافه تکرار شود، یعنی محدود به یک عضو از یکی از سه ریزطبقه است. تنها عضو طبقه‌ای که در جایگاه 4 قرار می‌گیرد، «را» است. وقتی گروه اسمی در ساختمان بند جایگاه مسندٌالیه را اشغال کند، جایگاه 4 در آن خالی می‌ماند؛ ولی، اگر جایگاه متمم را پرکند، به‌وسیلۀ «را» اشغال می‌شود.
طبقه‌ای که در جایگاه وابستۀ پیرو 5 قرار می‌گیرد، از نوع جمله، بند و یا گروه قیدی واژگون‌مرتبه است: یعنی جمله، بند و یا گروه قیدی که در نقش یک کلمه به‌عنوان وابستۀ پیرو برای هستۀ گروه اسمی به کار رفته است. مثال (14) کاربرد جملۀ واژگون‌مرتبه در جایگاه 5 را نشان می‌دهد:
|
14- اشعارِ |
نوِ |
او |
را |
که سال ها پیش سروده و شعر زیبای تف آه نیز جزو آن ها است |
|
هسته |
وابستۀ 2 |
وابستۀ 3 |
وابستۀ 4 |
وابستۀ5 |
در مثال بالا، جایگاه 5 توسط جملۀ واژگون‌مرتبه‌ای اشغال شده که از دو بند ساخته شده است. در مثال (15) جایگاه 5 توسط یک بند واژگون‌مرتبه اشغال شده است:
|
15- نکته |
تازه |
ای |
که به آن اشاره گردید |
|
هسته |
وابستۀ 2 |
وابستۀ 3 |
وابستۀ5 |
مثال(16) برای گروه‌های قیدی واژگون‌مرتبه است:
|
16- مبارزۀ |
دائم |
دولت |
با قاچاقچیان سیگار خارجی |
|
هسته |
وابستۀ 2 |
وابستۀ 3 |
وابستۀ 5 |
هر دو سازۀ گروه‌های قیدی و بندهای واژگون‌مرتبه می‌توانند با یکدیگر در گروه اسمی قرار گیرند. در مثال (17)، جایگاه 5 توسط یک گروه قیدی و یک بند واژگون‌مرتبه اشغال شده است:
|
17- انتقادِ |
منطقیِ |
او |
از کار دستگاه |
که در نوع خود بی‌سابقه بود |
|
هسته |
وابستۀ 2 |
وابستۀ 3 |
وابستۀ5 |
وابستۀ5 |
وابستههای یک، دو و سه که پس از هسته قرار می‌گیرند، هر یک دارای یک «اضافه» هستند که در جلوی آنها قرار می‌گیرند و به‌عنوان عامل پیونددهنده آنها را به عنصر قبلی متصل می‌کند ولی وابستههای شمارۀ چهار و پنج «اضافه» ندارند (باطنی، 1392: 160-146).
پژوهش حاضر به‌منظور پاسخگویی به پرسش‌های مطرح در زمینه ساختمان دستوری گروه‌های اسمی در نوشتار فارسی‌آموزان چینی سطح فرامیانی انجام شده است. بنابراین، مسأله اصلی پژوهش چگونگی ساختمان دستوری گروه‌های اسمی در نوشتار فارسی‌آموزان چینی سطح فرامیانی است و مواردی همچون پرکاربردترین و کم‌کاربردترین وابسته اسمی در نوشتار فارسی‌آموزان چینی سطح فرامیانی و میزان کارآمدی کتاب «توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی» تألیف باطنی در توصیف ساختمان دستوری گروه‌های اسمی نوشتار فارسی‌آموزان چینی سطح فرامیانی از مسائل فرعی پژوهش به شمار می‌آیند. پرسش‌های بالا با کمک پیکره‌ای زبانی برگرفته از آزمون نگارش پایان دورۀ تکمیلی زبان فارسی مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) و برپایۀ توصیف باطنی از ساختمان دستوری زبان فارسی بربنیاد نظریۀ مقوله و میزان نظریۀ زبانی پاسخ داده می‌شوند.
- پیشینۀ پژوهش
میرزایی و پولادستون (1399) پژوهشی با هدف ایجاد پیکرۀ تولیدی فارسی‌آموزان غیرایرانی و نیز آشنایی بیشتر با ویژگی‌های دستوری نوشتار فارسی‌آموزان با استفاده از پیکره‌ای زبانی برگرفته از آزمون نگارش پایان دورۀ عمومی 90 فارسی‌آموز چینی مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) و برپایۀ نظریه زبانی مقوله و میزان انجام دادند. نتایج پژوهش نشان داده ساختار جمله در نوشتار فارسی‌آموزان چینی سطح فرومیانی غالباً از نوع هسته‌ای، مرتبه‌بندی‌شده و مهین است. گروه فعلی در هر جمله به‌طور میانگین مشخصاتی همچون خودایستایی شخصی، جهت معلوم و قطب مثبت داشته و گروه فعلی خودایستای غیرشخصی و جهت مجهول ملاحظه نشده است. مشخصۀ بارز گروه‌های اسمی در نوشتار فارسی‌آموزان چینی سطح فرومیانی بدون وابسته یا تک‌وابسته‌بودن آنها بوده است، ولی گروه قیدی تقریباً به نسبت یکسان از نوع باعلامت و بدون علامت در نوشتار دیده شده است. ایشان کارایی دستور مقوله و میزان در توصیف دقیق نوشتار فارسی‌آموزان چینی را هم تأیید کرده‌اند.
میرزایی، گل‌پور و وکیلی‌فرد (1399) پژوهش مشابهی روی نوشتار فارسی‌آموزان چینی فرامیانی با استفاده از پیکره‌ای زبانی برگرفته از آزمون نگارش پایان دورۀ تکمیلی 36 فارسی‌آموز چینی مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) و برپایۀ نظریه زبانی مقوله و میزان انجام داده‌اند. نتایج تحقیق ایشان بیانگر آن بوده است که همانند فارسی‌آموزان سطح فرومیانی ساختار جمله در نوشتار فارسی‌آموزان چینی سطح فرامیانی غالباً از نوع هسته‌ای، مرتبه‌بندی شده و مهین است، ولی بندهای وابسته و واژگون‌مرتبه هم در نوشته‌ها دیده می‌شوند. از یافته‌های دیگر آن بوده که همانند فارسی‌آموزان سطح فرومیانی به‌طور میانگین گروه فعلی در هر جمله دارای مشخصاتی همچون خودایستای شخصی، معلوم و مثبت بوده است و از گروه فعلی خودایستای غیرشخصی و جهت مجهول تقریباً خبری نبوده است. گروه اسمی نیز همانند فارسی‌آموزان سطح فرومیانی غالباً بدون وابسته و تک‌وابسته و گروه قیدی تقریباً به نسبت یکسان از نوع باعلامت و بدون علامت بوده‌اند. ایشان نیز کارایی دستور مقوله و میزان در توصیف دقیق نوشتار فارسی‌آموزان چینی را هم تأیید کرده‌اند.
احمد یوسفی و رضاپور (1397) در پژوهشی میزان کاربرد گروه‌های دستوری را در سه سطح از نوشتار فارسی‌آموزان (مقدماتی، میانی و پیشرفته) مورد بررسی قرار داده‌اند. در سطح مقدماتی استفاده فارسی‌آموزان از وابستههای موجود درگروهای اسمی به‌ندرت بوده است و در هر دوره بر تعداد کاربرد این وابسته‌ها افزوده شده است. گروه‌های فعلی در سطح مقدماتی بیشتر شامل وجوه اخباری بوده است و در دو دورۀ بعد نیز به همین شکل مشاهده شده است. همچنین در دورۀ مقدماتی و دو دورۀ بعد مطابقت بین نهاد و فعل در موارد بسیاری توسط فارسی‌آموز کاربرد اشتباهی داشته است. همچنین افزوده‌های وجهی و حاشیه‌ای موجود در نوشتار فارسی‌آموزان مورد بررسی قرار گرفته و یافته نشانگر آن بوده که در هر سه دوره پرکاربردترین افزوده‌ها توسط فارسی‌آموزان، افزوده مکان بوده است. استفاده از افزوده‌های وجهی در هر سه دوره توسط فارسی‌آموز، کاربرد محدودی داشته است.
فریکه[1] (2016) به‌منظور تعیین الگوهای گروه‌های اسمی پربسامد و شناخت تمایل غالب انگلیسی‌آموزان در استفاده از وابستههای درون گروه اسمی، در پژوهشی به بررسی ساخت گروه اسمی در نوشته‌های انگلیسی‌آموزان پرداخته است. نتایج پژوهش وی نشانگر آن است که اشاری‌ها، صفات و اسم‌ها به‌عنوان وابستههای پرکاربرد هستۀ اسمی در نوشتار انگلیسی‌آموزان بوده‌اند. وی پیشنهاد می‌کند زبان‌آموزان با ساخت‌های گوناگون گروه اسمی آشنا شوند تا بتوانند از انواع مختلف گروه‌های اسمی( به‌لحاظ نوع و تعداد وابسته‌ها) در نوشتارشان استفاده نمایند.
اکتانیا[2] (2017) در پژوهشی به بررسی تأثیر کاربرد تکنیک‌های ساخت گروه اسمی در بهبود مهارت نوشتن متون توصیفی زبان‌آموزان پرداخته است. وی در پژوهش تجربی خود، به زبان‌آموزان گروه آزمایش تکنیک‌های ساخت گروه اسمی را آموزش داد، ولی به زبان‌آموزان گروه کنترل چنان آموزشی نداد. نتایج پژوهش وی نشان می‌دهد آموزش تکنیک‌های ساخت گروه اسمی بر کیفیت نوشتار متون توصیفی زبان‌آموزان گروه آزمایش تأثیر معناداری در مقایسه با زبان‌آموزان گروه کنترل داشته است.
نیتو[3] (2019) در مطالعه‌ای به بررسی تأثیر دستور نظام‌مند نقش‌گرا در گسترش گروه‌های اسمی نوشتار مدرسان کلمبیایی پرداخته است. شرکت‌کنندگان در پژوهش شش مدرس زبان انگلیسی اهل کلمبیا بوده‌اند. ابتدا از آنان خواسته شده مطلبی را به زبان انگلیسی درباره موضوع مشخصی بنویسند؛ سپس، ایشان را با اصول دستور زبان نظام‌مند نقش‌گرا آشنا کردند؛ در ادامه از آنان خواسته شد نوشته قبلی خودشان را مورد بازبینی و ویرایش مجدد قرار دهند. نتایج مطالعه نشان می‌دهد به‌طور معناداری گروه‌های اسمی بزرگ‌تری در نوشته‌های اصلاح‌شده مدرسان به کار رفته است.
پیشینۀ پژوهش‌ها نشانگر آن است که تاکنون پژوهشی در زمینۀ ساختمان دستوری گروه‌های اسمی ویژگی‌های گفتار و نوشتار فارسی‌آموزان انجام نشده است؛ این موضوع بر اهمیت و ضرورت انجام پژوهش حاضر می‌افزاید.
- روش
پژوهش حاضر از جهت ماهیت و روش، تحقیقی توصیفی و به‌لحاظ نگرش و پرداختن به مسألۀ پژوهش، از نوع پژوهش‌های توصیفی ـ تحلیلی و پیکره‌بنیاد است که با هدف کاربردی به انجام رسیده است.
پیکرۀ زبانی پژوهش از 36 برگة آزمون نگارش پایان دورۀ تکمیلی فارسی‌آموزان چینی مشغول فراگیری زبان فارسی در مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) تشکیل شده است. در آزمون مورد نظر، از فارسی‌آموزان خواسته شده یکی از سه موضوع پیشنهادی را انتخاب کنند و دست کم 15 سطر 10 واژه‌ای دربارۀ آن بنویسند. موضوعات پیشنهادی شامل اعلام نظر درباره یکی از سه موضوع «اولین معلم‌های زندگی فرزندان بودن پدر و مادر»، «رواج ادامۀ تحصیل در دانشگاه بین مردم جهان» و «استفاده از فناوری پیشرفته در سال‌های اخیر» بوده است. هر برگة آزمون نگارش دارای متنی نوشتاری دربارة موضوع انتخابی است. با توجه به تعیین حداقل 150 واژه برای هر متن، می‌توان گفت پیکره شامل 36 متن است و چنانچه هر متن حداقل حاوی 150 واژه باشد، حجم واژگانی پیکره چیزی در حدود شش هزار واژه است.
منظور از فارسی‌آموزان چینی سطح فرامیانی کسانی هستند که در دورۀ تکمیلی زبان فارسی مرکز آموزش زبان فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره) مدت 32 هفته و هر هفته 20 ساعت آموزشی برای مهارت‌های چهارگانه شنیدن، خواندن، صحبت‌کردن و نوشتن در مجموع 640 ساعت آموزشی در کلاس‌های حضوری شرکت نموده‌اند. با در نظر گرفتن کیفیت و کمیت برنامه آموزشی و ویژگی فردی فارسی‌آموزان چینی‌زبان، می‌توان سطح تکمیلی را معادل سطح فرامیانی (B2) در چارچوب مرجع مشترک اروپا در نظر گرفت. در این چارچوب، زبان‌آموز سطح فرامیانی می‌تواند مفهوم اصلی متن پیچیده با موضوعات عینی یا انتزاعی را درک کند. در بحث و گفت‌وگو در حوزۀ تخصصی خود شرکت کند. می‌تواند با میزانی از روانی کلام و فی البداهگی در تعاملات معمولی با گویشور زبان بدون مشکل، شرکت کند. می‌تواند متن واضح و با جزئیات در دامنۀ وسیعی از موضوعات تولید کند و دیدگاه خود را درباره موضوع تبیین و نقاط قوت و ضعف مختلف درباره موضوع را توضیح دهد (صحرایی و مرصوص، 1395).
برای آماده‌سازی پیکره، ابتدا برگه‌های نگارش فارسی‌آموزان چینی در نرم‌افزار واژه‌پرداز پیاده‌سازی شد. تلاش شد تا حد امکان مطالب به همان‌گونه که فارسی‌آموزان در برگه‌های خود نوشته‌اند، تایپ شود. در ادامۀ کار، شناسایی و برچسب‌گذاری گروه‌های اسمی مطالب تایپ‌شده در چارچوب دستور مقوله و میزان انجام گرفت. تا حد امکان تلاش شد متن‌ها بدون اعمال اصلاحات زبانی تحلیل شوند؛ در محاسبۀ گروه‌های اسمی، علاوه بر گروه‌های اسمی مستقل، گروه‌های اسمی درون گروه‌های حرف اضافه‌ای نیز مورد بررسی قرار گرفتند؛ به‌عنوان‌مثال، گروه حرف اضافه‌ای «به تدریس معلم» که از حرف اضافۀ «به» و گروه اسمی «تدریس معلم» ساخته شده است، در تحلیل و شمارش گروه‌های اسمی یک وابسته‌ای محاسبه شده است. به‌دلیل ضمیرانداز بودن زبان فارسی، در تعداد قابل‌توجهی از جمله‌های نوشتار فارسی‌آموزان، مسندٌالیه در قالب گروه اسمی ذکر نشده است؛ به همین دلیل، این تعداد از گروه‌های اسمی حذف‌شده به قرینه، در شمارش گروه‌های اسمی مورد محاسبه قرار نگرفتند. در مرحلۀ بعد، ساختمان هر گروه اسمی (گروه اسمی مستقل و گروه اسمی درون گروه حرف اضافه‌ای) از حیث تعداد و نوع وابستههای پیشین و پسین هستۀ اسمی بررسی شدند و داده‌های مربوط در جدولی که به همین منظور آماده شده بود، ثبت شد. در ادامه، انواع گروه‌های اسمی براساس نوع و تعداد وابسته‌هایشان به‌ترتیب بسامد، دسته‌بندی و همراه با مثال‌هایی ارائه شد.
در توصیف و بررسی ساختمان گروه اسمی نوشتار فارسی‌آموزان چینی، ملاک عمل کتاب «توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی» باطنی (1392) بوده؛ با این حال، پژوهشگر برخی از عناصری که باطنی به‌عنوان وابستۀ پیرو در نظر گرفته، جزو وابستههای پیرو گروه‌های اسمی شناسایی و شمارش نکرده است: نشانة مفعول مستقیم «را»، «ی» موصولی و «ی» وابسته به «هر، هیچ و چنین» را به‌دلیل متأثربودن از گروه فعلی یا جزء دیگری در درون گروه اسمی، جزو وابستههای پیرو گروه‌های اسمی شناسایی و شمارش نکرده است. همچنین، تعداد و ساختمان دستوری گروه‌های اسمی بهکاررفته در درون یک گروه اسمی و نیز عطف اسم‌ها و صفت‌ها درون گروه اسمی به‌طور جدا بررسی نشده است. البته میزان رخداد چنین مواردی در پیکره مورد پژوهش بسیار اندک بوده است.
- یافته‌ها
حاصل واکاوی ساختمان گروه اسمی در نوشتار فارسی‌آموزان چینی سطح فرامیانی، جدول 3 است که در آن اطلاعاتی همچون تعداد کلی گروه‌های اسمی به‌تفکیک گروه‌های اسمی و گروه‌های اسمی درون گروه‌های حرف اضافه‌ای بیشتر آورده شده است. همان‌طورکه ملاحظه می‌شود، داده‌ها بیانگر آن است که پیکرۀ مورد پژوهش شامل 5945 گروه اسمی است که از این تعداد 5118 عدد برابر با 86% گروه اسمی مستقل و تعداد 827 عدد معادل 14% از نوع گروه اسمی درون گروه‌های حرف اضافه‌ای شناسایی و شمارش شده است. توصیف و تحلیل دقیق‌تر ساختمان گروه اسمی در ادامه بیان می‌شود.
جدول 3. تعداد گروه‌های اسمی
|
گروه اسمی |
|
|
5945 |
|
|
گروه اسمی مستقل |
گروه اسمی درون گروه حرف اضافه‌ای |
|
5118 |
827 |
بررسی داده‌های کلی این بخش (جدول 4) بیانگر آن است که از مجموع 5945 گروه اسمی در نوشته‌های فارسی‌آموزان، تعداد 5000 مورد، معادل84 % بدون هیچ‌گونه وابسته؛ تعداد 875 گروه معادل 15% دارای یک وابسته و تعداد 85 گروه معادل 1% دارای دو وابسته است. تعداد 5 گروه اسمی نیز دارای سه وابسته و یک گروه اسمی نیز دارای چهار وابسته است؛ این تعداد در مقایسه با تعداد پرشمار گروه‌های بدون وابسته و تک‌وابسته، درصدی را به خود اختصاص نمی‌دهند. انتظار می‌رود هرچه سطح زبانی فارسی‌آموزان بالاتر می‌رود، توانایی آنان در تولید گروه‌های اسمی‌های وابسته‌دار بیشتر شود. همچنین، انتظار می‌رود فارسی‌آموزان در ادامۀ پیشرفت زبانی خود، توانایی تولید گروه‌های اسمی دارای وابستههای پیشرو و پیرو بیشتر را بیابند؛ درصورتی‌که آمار بیانگر تعداد اندک تعداد گروه‌های اسمی وابسته‌دار (16%) است. به نظر می‌رسد این آمار اندک ناشی از آموزش یا تمرین ناکافی وابستههای پیشرو و پیرو هستۀ اسم به‌صورت مجزا و ترکیبی است.
جدول 4. گروه‌های اسمی دارای وابسته
|
گروه اسمی |
||||
|
5945 |
||||
|
بدون وابسته |
با وابسته |
|||
|
یک وابسته |
دو وابسته |
سه وابسته |
چهار وابسته |
|
|
(84%)5000 |
(15%)875 |
(1%)85 |
(0%)5 |
(0%)1 |
داده‌های مربوط به ساختمان دستوری گروه‌های اسمی تک‌وابسته (جدول 5) نشانگر آن است که از مجموع 875 گروه اسمی تک‌وابستۀ بهکاررفته در نوشته‌های فارسی‌آموزان، تعداد 201 مورد، معادل23 % دارای وابستۀ پیشرو و تعداد 674 مورد معادل 77% وابستۀ پیرو دارند. از نظر نوع وابستههای مورد استفاده در ساختمان 201 گروه اسمی با وابسته پیشرو، ساخت «اشاری/سور+هسته» با 156رخداد، 78%؛ ساخت «عدد+هسته» با 26 رخداد، 13% و ساخت«ممیز+ هسته» با 19 رخداد، 9% گروه‌های اسمی دارای وابسته پیشرو را به خود اختصاص داده‌اند؛ از سوی دیگر، از نظر نوع وابستههای مورد استفاده در ساختمان گروه اسمی 674 گروه اسمی با وابسته پیرو، ساخت «هسته+اسم» با 408 رخداد،60%؛ ساخت «هسته+صفت» با 218 رخداد، 32% و ساخت«هسته+گ.ح.ا.» با 25رخداد، 4% و ساخت «هسته+بند موصولی» با 23 رخداد، 4% گروه‌های اسمی دارای وابسته پیرو را به خود اختصاص داده‌اند.
ملاحظه می‌شود که از میان انتخاب‌های ممکن تمایل فارسی‌آموزان به استفاده از وابستۀ اسم/صفت بعد از هسته و وابستۀ پیشرو سور/اشاری قبل از هسته، با 774 رخداد و اختصاص 89% کل گروه‌های اسمی تک وابسته، به‌شکل چشمگیری از سایر وابستههای قابل انتخاب، بیشتر است. موضوع قابل‌توجه دیگر این است که فارسی‌آموزان تقریباً از وابستههای پیرو گروه حرف اضافه‌ای و بند موصولی و وابستههای پیشرو عدد و ممیزها به یک اندازه در نوشته‌های خود استفاده کرده‌اند (48 در برابر 45). همچنین از نظر تنوع وابستههای بهکاررفته، ملاحظه می‌شود که از بین هشت انتخاب ممکن برای ساخت گروه اسمی تک‌وابسته، هفت حالت ممکن مورد استفاده فارسی‌آموزان قرار گرفته است.
با توجه به کاربرد بیشتر وابستههای پیرو اسم/صفت و وابسته پیشرو اشاری/سور، می‌توان فرض کرد فارسی‌آموزان بیشتر در معرض آموزش و تمرین چنین ساخت‌هایی قرار گرفته‌اند؛ از این رو، توصیه می‌شود به همان اندازه در معرض آموزش و تمرین ساخت‌های دیگر هم قرار گیرند تا توانایی آنان در ساخت گروه‌های اسمی بیش از یک وابسته افزایش یابد. در مورد استفادۀ تقریباً برابر فارسی‌آموزان از وابستههای پیرو گروه حرف اضافه‌ای و بند موصولی و وابستههای پیشرو عدد و ممیزها، می‌توان گفت تقریباً تمام فارسی‌آموزان وابستۀ گروه حرف اضافه‌ای مورد استفاده در عنوان انشاء را در نوشته‌های خود تکرار کرده‌اند؛ این امر مانعی در ارزشیابی واقعی مهارت نوشتن فارسی‌آموزان به شمار می‌رود. موضوع دیگر، تعداد نسبتاً اندک بندهای موصولی مورد استفاده توسط فارسی‌آموزان در مقایسه با آمار کلی گروه‌های اسمی تک‌وابسته بسیار اندک است (23 مورد با 4% رخداد)؛ چنانچه تعداد بندهای موصولی را به تعداد فارسی‌آموزانی که نوشته‌هایشان مورد بررسی قرار گرفته، تقسیم کنیم، مشخص می‌شود که به‌طور متوسط هر فارسی‌آموز کمتر از یک بند موصولی در نوشتۀ خود به کار برده است. این موضوع می‌تواند نشانگر توانایی ناکافی آنان درکاربرد بندهای موصولی به‌عنوان یکی از وابستههای پیرو گروه اسمی باشد. بنابراین، تمرین هرچه بیشتر این نوع وابستۀ گروه اسمی و نیز وابستۀ گروه حرف اضافه‌ای ضروری به نظر می‌رسد.
جدول 5. ساختمان دستوری گروه‌های اسمی تک‌وابسته
|
گروه‌های اسمی تک‌وابسته |
نمونه |
||
|
با وابسته پیشرو 201 |
اشاری/سور+هسته |
156 |
همۀ مردم/این بیماری‌‌ها |
|
عدد+هسته |
26 |
یک کارگر |
|
|
ممیز+ هسته |
19 |
هر کسی |
|
|
با وابسته پیرو 674 |
هسته+اسم |
408 |
هدف بازرگان |
|
هسته+صفت |
218 |
لباس خوب |
|
|
هسته+گ.ح.ا. |
25 |
استفاده از روبات و دستگاه‌های پیشرفته |
|
|
هسته+بند موصولی |
23 |
مردم کالاهایی را بخرند که هیچ نیازی به آنها ندارند. |
|
داده‌های مربوط به ساختمان دستوری گروه‌های اسمی دو وابسته (جدول6) نشانگر آن است که از مجموع 85 گروه اسمی دو وابستۀ بهکاررفته در نوشته‌های فارسی‌آموزان، تعداد 12 مورد، معادل14 % دارای وابستۀ پیشرو، تعداد 54 مورد معادل 64% وابستۀ پیشرو و پیرو و تعداد 19 مورد معادل 22% دارند. از نظر نوع وابستههای مورد استفاده در ساختمان 12 گروه اسمی با وابسته پیشرو، ساخت «اشاری/سور+ممیز+هسته» با 8 رخداد، ساخت «عدد+ممیز+هسته» و « اشاری/سور + عدد + هسته» هر یک 2 رخداد را به خود اختصاص داده‌اند؛ در ساختمان 12 گروه اسمی با وابسته پیشرو، ساخت «اشاری/ سور+ممیز+هسته» با 8 رخداد، ساخت «عدد + ممیز + هسته» و «اشاری/سور + عدد + هسته» هر یک 2 رخداد را به خود اختصاص داده‌اند. از نظر نوع وابستههای مورد استفاده در ساختمان 54 گروه اسمی با یک وابستۀ پیشرو و یک وابستۀ پیرو، ساخت «عدد+ هسته + اسم» با 20 رخداد، ساخت «عدد+هسته+صفت» با 12 رخداد، ساخت «اشاری + هسته + بند» با 12 رخداد، ساخت «اشاری/سور + هسته + اسم» با 5 رخداد، ساخت «اشاری/سور + هسته + صفت» با 4 رخداد و ساخت «ممیز + هسته + صفت» یک رخداد این نوع گروه‌های اسمی را به خود اختصاص داده‌اند. از نظر نوع وابستههای مورد استفاده در ساختمان 19 گروه اسمی با دو وابستۀ پیرو، ساخت «هسته + صفت + اسم» با 9 رخداد، ساخت «هسته + اسم + بند» با 5 رخداد، ساخت «هسته + اسم + گ.ح.ا.» با 4 رخداد و ساخت «هسته + صفت + گ.ح.ا.» یک رخداد این نوع گروه‌های اسمی را به خود اختصاص داده‌اند.
ملاحظه می‌شود که از میان انتخاب‌های فراوان موجود برای کاربرد دو وابسته در ساختمان گروه اسمی، 13 حالت ممکن در نوشته‌های فارسی‌آموزان مشاهده می‌شود. نکتۀ قابل‌توجه، نقش پررنگ وابستۀ پیرو اسم/صفت در ساختمان این دسته از گروه‌های اسمی است؛ همان‌طور که ملاحظه می‌شود در شش ساخت گروه اسمی دو وابسته با رخداد با 51 رخداد معادل 60% کل گروه‌های اسمی دو وابسته، وابستۀ پیرو اسم/صفت به کار رفته است. بنابراین، اینجا نیز چنین فرضی طرح می‌شود که فارسی‌آموزان بیشتر در معرض آموزش و تمرین این گونه وابسته‌ها قرار داشته‌اند. از این رو، توصیه می‌شود فارسی‌آموزان به همان اندازه برای کاربرد وابستههای پیشرو و پیرو دیگر آموزش ببینند و تمرین کنند تا در ساخت گروه‌های اسمی بیش از یک وابسته تواناتر شوند. در مورد آمار مربوط به کاربرد وابستههای پیرو بند موصولی (12 مورد) و گروه حرف اضافه‌ای (5 مورد)، تقریباً می‌توان گفت در اینجا نیز بیشتر فارسی‌آموزان بخشی از عنوان موضوع پیشنهادی انشاء و وابستۀ گروه حرف اضافه‌ای استفاده شده در آن را به‌صورت بند موصولی یا گروه حرف اضافه‌ای هسته اسمی در ساختمان گروه‌های اسمی دو وابسته خود تکرار کرده‌اند و همان‌طور که پیشتر گفته شد، این امر مانعی در ارزشیابی واقعی مهارت نوشتن فارسی‌آموزان به شمار می‌رود. این موضوع در کنار تعداد کم بندهای موصولی به نسبت نوشته‌های فارسی‌آموزان می‌تواند نشان از توانایی ناکافی آنان درکاربرد این گونه وابستۀ پیرو گروه اسمی باشد. بنابراین، تمرین هرچه بیشتر این نوع گروه‌های اسمی ضروری به نظر می‌رسد.
جدول 6. ساختمان دستوری گروه‌های اسمی دو وابسته
|
گروه‌های اسمی دو وابسته |
|||
|
با وابستۀ پیشرو
|
اشاری/سور+ممیز+هسته |
8 |
این نوع بیماری |
|
عدد+ممیز+هسته |
2 |
یک نوع بیماری |
|
|
اشاری/سور+عدد+هسته |
2 |
این یک نوع بیماری |
|
|
با وابستۀ پیشرو و پیرو
|
عدد+هسته+اسم |
20 |
ده سال آینده |
|
عدد+هسته+صفت |
12 |
یک چیز بسیار کوچک |
|
|
اشاری+ هسته+بند |
12 |
من با این جمله موافق هستم که پدر و مادر اولین معلم‌های زندگی فرزندان‌‌‌شان هستند. |
|
|
اشاری/سور+هسته+اسم |
5 |
همۀ گوشه‌های خانه‌شان |
|
|
اشاری/سور+هسته+صفت |
4 |
یکی از کشورهای پیشرفته |
|
|
ممیز+هسته+صفت |
1 |
چندین ویژگی خوب |
|
|
با وابستۀ پیرو
|
هسته+صفت+اسم |
9 |
جنبه‌های گوناگون زندگی |
|
هسته+اسم+بند |
5 |
نظر پدر و مادر مهم است که چطور کار دوست را به ما درس می‌دهند. |
|
|
هسته+اسم+گ.ح.ا. |
4 |
ادامه تحصیل در دانشگاه |
|
|
هسته+صفت+گ.ح.ا. |
1 |
نقش مهمی در ابعاد |
|
داده‌های مربوط به ساختمان دستوری گروه‌های اسمی سه وابسته (جدول 7) نشانگر تعداد بسیار اندک این نوع گروه اسمی است. همان‌طور که ملاحظه می‌شود از همۀ 5 گروه اسمی سه وابستۀ بهکاررفته در نوشته‌های فارسی‌آموزان، دارای وابستۀ پیشرو و پیرو هستند. از نظر نوع وابستههای مورد استفاده در ساختمان هر 5 گروه اسمی، ساخت «اشاری/سور + ممیز + هسته + اسم» و ساخت «اشاری/سور + هسته + صفت + اسم» هر کدام یک رخداد را به خود اختصاص داده‌اند.
همچنان ملاحظه می‌شود که از میان انتخاب‌های بسیار فراوان موجود برای کاربرد سه وابسته در ساختمان گروه اسمی، 3 حالت ممکن در نوشته‌های فارسی‌آموزان مشاهده می‌شود. به نظر می‌رسد با پیشرفت فارسی‌آموزان این انتظار به جایی است که توانایی آنان در گسترش گروه‌های اسمی از راه کاربرد انواع وابستههای اسمی افزایش یابد. متأسفانه آمار بسیار اندک این‌گونه گروه‌های اسمی به‌هیچ‌عنوان توانایی مذکور را نمایان نمی‌سازد. بنابراین، تمرین هرچه بیشتر انواع گروه‌های اسمی سه وابسته ضروری به نظر می‌رسد.
جدول 7. ساختمان دستوری گروه‌های اسمی سه وابسته
|
گروه‌های اسمی سه‌وابسته |
|||
|
با وابستۀ پیشرو و پیرو
|
عدد+هسته+صفت+بند |
3 |
یک معلم خوب که صددرصد برای فرزند محافوظ می‌کنند... |
|
اشاری/سور+ ممیز+هسته+اسم |
1 |
این نوع انقلاب دستگاه‌ها |
|
|
اشاری/سور+هسته+صفت+اسم |
1 |
بعضی از کنش‌های اجتماعی انسان‌ها |
|
داده‌های مربوط به ساختمان دستوری گروه‌های اسمی چهار وابسته (جدول 8) نیز نشانگر تعداد بسیار اندک این نوع گروه اسمی است. همان طور که ملاحظه می‌شود تنها یک گروه اسمی چهار وابسته با ساخت «سور+ ممیز+هسته+صفت+بند» در نوشته‌های فارسی‌آموزان مشاهده شده است. در اینجا نیز ملاحظه می‌شود که از میان انتخاب‌های بسیار فراوان موجود برای کاربرد چهار وابسته در ساختمان گروه اسمی، یک حالت ممکن در نوشته‌های فارسی‌آموزان مشاهده شده است. به نظر می‌رسد فارسی‌آموزان همچنان نیازمند تمرین هرچه بیشتر انواع گروه‌های اسمی چهارسه وابسته هستند.
جدول 8. ساختمان دستوری گروه‌های اسمی چهار وابسته
|
گروه‌های اسمی چهار وابسته |
|||
|
با وابسته پیشرو و پیرو |
سور+ ممیز + هسته + صفت + بند |
1 |
یکی از مهم‌ترین مشکلات دیگر که حوادث زیاد دارند،... |
- بحث و نتیجه‌گیری
با توجه به داده‌های بخش واکاوی داده‌ها از مجموع 5945 گروه اسمی در نوشته‌های فارسی‌آموزان، تعداد 5000 مورد، معادل84 % بدون هیچ‌گونه وابسته، تعداد 875 گروه معادل 15% دارای یک وابسته و تعداد 85 گروه معادل 1% دارای دو وابسته است. تعداد 5 گروه اسمی نیز دارای سه وابسته و یک گروه اسمی نیز دارای چهار وابسته است. این تعداد در مقایسه با تعداد پرشمار گروه‌های بدون وابسته و تک‌وابسته، درصدی را به خود اختصاص نمی‌دهند. بنابراین، بیشتر گروه‌های اسمی (84%) هیچ وابسته‌ای نداشته‌اند. این موضوع نشان از توانایی یا تمایل اندک فارسی‌آموزان در گسترش ساخت درونی گروه‌های اسمی با وابستههای پیشرو و پیرو دارد.
در مورد گروه‌های اسمی تک‌وابسته از مجموع 875 مورد شناسایی شده (15% مجموع گروه‌های اسمی)، تعداد 201 مورد، معادل23 % دارای وابستۀ پیشرو و تعداد 674 مورد معادل 77% وابستۀ پیرو دارند. از نظر نوع وابستههای مورد استفاده در ساختمان 201 گروه اسمی با وابسته پیشرو، ساخت «اشاری/سور+ هسته» با 156 رخداد، 78%؛ ساخت «عدد + هسته» با 26 رخداد، 13% و ساخت «ممیز+ هسته» با 19 رخداد، 9% گروه‌های اسمی دارای وابسته پیشرو را به خود اختصاص داده‌اند. از سوی دیگر، از نظر نوع وابستههای مورد استفاده در ساختمان گروه اسمی 674 گروه اسمی با وابسته پیرو، ساخت «هسته + اسم» با 408 رخداد،60%؛ ساخت «هسته + صفت» با 218 رخداد، 32% و ساخت «هسته + گروه حرف اضافه‌ای» با 25رخداد، 4% و ساخت «هسته + بند موصولی» با 23 رخداد، 4% گروه‌های اسمی دارای وابسته پیرو را به خود اختصاص داده‌اند. داده‌ها حاکی از کاربرد بیشتر وابستههای پیرو «اسم»، «صفت» و وابستۀ پیشرو «اشاری/سور» بوده است.
در مورد گروه‌های اسمی دووابسته از مجموع 85 گروه مورد شناسایی‌شده، تعداد 12 مورد، معادل14 % دارای وابستۀ پیشرو، تعداد 54 مورد معادل 64% وابستۀ پیشرو و پیرو و تعداد 19 مورد معادل 22% دارند. از نظر نوع وابستههای مورد استفاده در ساختمان 12 گروه اسمی با وابستۀ پیشرو، ساخت «اشاری/سور+ ممیز + هسته» با 8 رخداد، ساخت «عدد + ممیز + هسته» و «اشاری/سور + عدد + هسته» هر یک 2 رخداد را به خود اختصاص داده‌اند. در ساختمان 12 گروه اسمی با وابستۀ پیشرو، ساخت «اشاری/سور + ممیز + هسته» با 8 رخداد، ساخت «عدد + ممیز + هسته» و «اشاری/سور + عدد + هسته» هر یک 2 رخداد را به خود اختصاص داده‌اند. از نظر نوع وابستههای مورد استفاده در ساختمان 54 گروه اسمی با یک وابستۀ پیشرو و یک وابستۀ پیرو، ساخت «عدد + هسته + اسم» با 20 رخداد، ساخت «عدد + هسته + صفت» با 12 رخداد، ساخت «اشاری/سور + هسته + بند» با 12 رخداد، ساخت «اشاری/سور + هسته + اسم» با 5 رخداد، ساخت «اشاری/سور + هسته + صفت» با 4 رخداد و ساخت «ممیز + هسته + صفت» یک رخداد این نوع گروه‌های اسمی را به خود اختصاص داده‌اند. از نظر نوع وابستههای مورد استفاده در ساختمان 19 گروه اسمی با دو وابستۀ پیرو، ساخت «هسته + صفت + اسم» با 9 رخداد، ساخت «هسته + اسم + بند» با 5 رخداد، ساخت «هسته + اسم +گروه حرف اضافه‌ای» با 4 رخداد و ساخت «هسته + صفت + گروه حرف اضافه‌ای» یک رخداد این نوع گروه‌های اسمی را به خود اختصاص داده‌اند. داده‌ها حاکی از کاربرد بیشتر وابستۀ پیرو «اسم» و «صفت» در ساختمان این دسته از گروه‌های اسمی بوده است.
با توجه به این که گروه‌های اسمی سه و چهاروابسته تقریباً هیچ درصدی از گروه‌های اسمی را به خود اختصاص نداده‌اند، می‌توان نتیجه گرفت با وجود افزایش تعداد حالت‌های انتخابی ممکن برای کاربرد بیش از یک وابسته در ساختمان گروه اسمی، هرچه تعداد وابستههای گروه اسمی بیشتر می‌شود، تعداد محدودتری از حالت‌های انتخابی ممکن در نوشته‌های فارسی‌آموزان مشاهده شده است. داده‌ها حاکی از کاربرد بیشتر وابستۀ پیرو «اسم» و «صفت» در ساختمان این دسته از گروه‌های اسمی بوده است.
با وجود این که انتظار می‌رود هرچه سطح زبانی فارسی‌آموزان بالاتر می‌رود، توانایی آنان در تولید گروه‌های اسمی‌های وابسته‌دار بیشتر شود، آمار بیانگر تعداد اندک تعداد گروه‌های اسمی وابسته‌دار (16%) است. به نظر می‌رسد این آمار اندک ناشی از آموزش یا تمرین ناکافی وابستههای پیشرو و پیرو هستۀ اسم به‌صورت مجزا و ترکیبی است. بنابراین، تمرین هرچه بیشتر انواع وابستههای گروه اسمی چه به‌صورت جدا و چه به‌صورت ترکیبی ضروری به نظر می‌رسد.
بنابراین در پاسخ به پرسش اصلی تحقیق مبنی بر چگونگی ساختمان دستوری گروه‌های اسمی در نوشتار فارسی‌آموزان چینی سطح فرامیانی مشخص شد 84% گروه‌های اسمی بدون وابسته و 15% تنها یک وابسته داشته‌اند. این موضوع به‌نوعی نشان از توانایی یا تمایل اندک فارسی‌آموزان چینی در کاربرد گروه‌های اسمی وابسته‌دار است. در پاسخ به پرسش فرعی پژوهش مبنی بر تعیین پرکاربردترین و کم‌کاربردترین وابستههای مورد استفاده در گروه‌های اسمی نیز مشخص شد وابستههای پیرو «اسم» و «صفت» به‌عنوان وابستههای پربسامد گروه‌های اسمی دارای وابسته شناسایی شد. بر این اساس، به نظر می‌رسد توانایی یا تمایل فارسی‌آموزان چینی به کاربرد وابستههای پیرو بیشتر از وابستههای پیشرو است.
یکی از یافته‌های جانبی پژوهش این بود که ملاحظه شد سهم زیادی از همان تعداد محدود گروه‌های اسمی دارای بیش از دو وابسته، به‌نوعی تکرار بخشی از عنوان موضوع پیشنهادی انشاء بوده که در نوشتار برخی از فارسی‌آموزان چینی عیناً تکرار شده بود. بنابراین، پیشنهاد می‌شود در ارائه موضوعات نگارش و نیز ارزیابی نوشتار فارسی‌آموزان به این موضوع توجه کافی شود.
با توجه به امکانات بالقوه زیاد قابل استفاده در ساخت گروه اسمی از طریق وابستههای پیشرو و پیرو، به نظر می‌رسد با آموزش ساختمان دستوری گروه اسمی به فارسی‌آموزان می‌توان کیفیت نوشتار آنان را افزایش داد؛ همچنین، ساختمان گروه اسمی می‌تواند به عنوان یکی از ملاک‌های مهم و قابل اتکا در امر ارزشیابی مهارت نوشتاری و گفتاری فارسی‌آموزان تلقی شود. این پژوهش همچنین تأیید بر کارایی کتاب «توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی» تألیف باطنی در تحقیقات زبانی پیکره‌بنیاد بود.
تعارض منافع
تعارض منافع ندارم.
سپاسگزاری
بدین‌وسیله از دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره) به‌عنوان حامی مادی و معنوی و کارفرمای طرح پژوهشی درون دانشگاهی تقدیر می‌شود.
)